Εν έτει 2024, ιδίως στο ελληνικό κράτος, υπάρχει μία πρωτοφανής αύξηση μοριοδοτούμενων προγραμμάτων τηλεκατάρτισης στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση (ΕΑΕ), ένας γιγάντιος αριθμός ενεργών συμμετεχόντων κάθε κατηγορίας (εκπαιδευτικοί, νοσηλευτές, νοικοκυρές κ.ά.), καθώς και μία σημαντική πρόοδος στο σχολικό και ψηφιακό πλαίσιο, που θεωρείται κομβικό σημείο στην εξέλιξη του εκπαιδευτικού συστήματος και στην εφαρμογή νέων μεθόδων.
Χάρη στην ανάγκη των ανθρώπων για επικοινωνία και αλληλεπίδραση, κατά την περίοδο της καραντίνας, σημειώθηκε μία ογκώδης δημόσια έκθεση προβληματισμών, γεγονότων, απόψεων και αντιλήψεων μέσω των κοινωνικών δικτύων και των Μ.Μ.Ε, που άλλοτε προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων και άλλοτε πηγή έμπνευσης και δημιουργικότητας.
Σε ό,τι αφορά την Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση, η προβολή των Ατόμων με Αναπηρία, των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητα, των ειδικών ιδρυμάτων που συνέχισαν να λειτουργούν κατά την πανδημία -πάση θυσία- και των σοκαριστικών αποκαλύψεων που παρέμεναν για χρόνια στην αφάνεια, αφύπνισε το ενδιαφέρον και την ευαισθητοποίηση του μεγαλύτερου ποσοστού των θεατών συμβάλλοντας στην πρακτική βελτίωση της ποιότητας ζωής των ΑμεΑ, στην αμεσότερη υλοποίηση του νόμου 3699/2008 και στην πιλοτική εφαρμογή της συνεκπαίδευσης/συμπερίληψης (inclusion) στις σχολικές μονάδες.
Ο ορισμός της συνεκπαίδευσης/συμπερίληψης
Συνεκπαίδευση ορίζεται μια κοινή αντίληψη και φιλοσοφία που αφορά τη συμπερίληψη (inclusion) κάθε μοντέλου αναπηρίας, ιατρικού ατομικού ή κοινωνικού, στην ευρύτερη κοινωνία και τη σχολική κοινότητα με θεμελιώδεις αρχές τις αξίες του πολίτη, εκ των οποίων ο αλληλοσεβασμός, η αλληλοβοήθεια, η αλληλλεγγύη, ο αλτρουισμός, η ανοχή, ο ανθρωπισμός, η αμεροληψία και η ισότητα.
Σκοπός της συνεκπαίδευσης/συμπερίληψης είναι η δημιουργία κοινωνιών χωρίς αποκλεισμούς πολιτών, που χρήζουν βοηθείας και υποστήριξης, αφού μπορεί να βρεθεί ο οποιοσδήποτε σε αντίστοιχη θέση, και δίχως εμπόδια σε πολιτικο-κοινωνικο-πολιτισμικές υποθέσεις. Είναι σημαντικό να μη συγχέουμε την κοινωνική ένταξη και ενσωμάτωση με την συνεκπαίδευση/συμπερίληψη, διότι η πρώτη αφορά μεν την συμμετοχή των ΑμεΑ σε «κανονικά» σχολεία και έχει ως κύριο στόχο την εξάλειψη άγνοιας, στερεοτύπων, προκαταλήψεων, ρατσιστικών στάσεων και αντιλήψεων, αλλά επιλέγει δε, συγκεκριμένες ειδικές κατηγορίες και περιπτώσεις ατόμων σύμφωνα με την ικανότητα εκπαιδευσιμότητάς τους και ομαλής ανταπόκρισής τους στο σχολικό περιβάλλον. Κάτι το οποίο οριοθετεί την καθολική συνύπαρξη και δεν καταπολεμά πλήρως την ιδρυματοποίηση, την παραμέληση, την εγκατάλειψη, την περιθωριοποίηση, τον αποκλεισμό και την ψυχοσωματική κατάρρευση των ιδιαίτερα ευπαθών ομάδων.
Η συνδιδασκαλία μεταξύ μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και μη, οφείλει να γίνεται χωρίς διακρίσεις, το ίδιο με τη σημερινή πολυπολιτισμική και μικτή τάξη, περιλαμβάνοντας όλες τις βασικές προϋποθέσεις και δομές για την επιτυχή εφαρμογή αυτής της μορφής εκπαίδευσης. Για την ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα ακόμη και η ένταξη θεωρητικά και πρακτικά είναι άτυπη παρότι έχει θεσμοθετηθεί από το 1985 (Ν. 1566/1985), εμποδίζοντας την αποδοχή της ανικανότητας, της διαφορετικότητας -ή πιο ορθά- μοναδικότητας, τον αυτοπροσδιορισμό και την ενδυνάμωση των ΑμεΑ προκαλώντας, επομένως, σοβαρές συνέπειες και επιπτώσεις, παρότι το σχολείο αποτελεί τον βασικότερο παράγοντα ατομικής εξέλιξης μετά την οικογένεια.
Οι προϋποθέσεις εφαρμογής της συνεκπαίδευσης/συμπερίληψης
Όπως προαναφέρθηκε, χάρη στην περίοδο της πανδημίας, ήρθαν στην επιφάνεια προτάσεις και δραστικές λύσεις για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Άνθρωποι με Αναπηρία στην καθημερινότητά τους, που ωστόσο είχαν τεθεί και παλαιότερα από μεγάλες ομάδες ανθρώπων και οργανισμών (βλ. UNICEF) χωρίς άμεση ανταπόκριση.
Στον τομέα της συνεκπαίδευσης/συμπερίληψης, πρωταρχικό ρόλο παίζει η έγκαιρη ιατρική διάγνωση και αξιολόγηση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών των μαθητών στα ΚΕδΑΣΥ (πρώην ΚΕΔΔΥ) και η συστηματική παρέμβαση από την προσχολική ηλικία προκειμένου να εφαρμοστεί άμεσα η αρμόζουσα στάση και διαχείρισή τους από το οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό τους περιβάλλον.
Εν συνεχεία, η εφαρμογή ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων αποκατάστασης, η προσαρμογή του εκπαιδευτικού και διδακτικού υλικού, η χρησιμοποίηση ειδικού εξοπλισμού (ηλεκτρονικού, εντύπου και λογισμικών), καθώς και η παροχή κάθε είδους διευκολύνσεων και εργονομικών διευθετήσεων από τις ΣΜΕΑΕ και τα ΚΕΔΑΣΥ αποτελούν επίσης κύριες και «δεδομένες» προϋποθέσεις για ένα ομαλό ξεκίνημα συνύπαρξης μαθητών κάθε κατηγορίας εντός της ίδιας τάξης.
Ειδικότερα, σημαντικά παραδείγματα είναι η ένταξη του κώδικα Μπράιγ, του συστήματος νοηματικής και ειδικών βοηθημάτων, ο σχεδιασμός ειδικών υπηρεσιών, η δημιουργία απαιτούμενων εγκαταστάσεων με τις απαραίτητες υποδομές: κεκλιμένα επίπεδα, φαρδιές πόρτες για πρόσβαση αναπηρικών αμαξιδίων, ειδικά αποχωρητήρια, ειδικές θέσεις στα Μ.Μ.Μ., παροχή βιταμινούχων γευμάτων εντός σχολικών εστιατορίων κ.ά.
Η αμέσως επόμενη διευθέτηση είναι η ουσιαστική προσαρμογή των εκπαιδευτικών και των υπόλοιπων «κανονικών» μαθητών και η εξάλειψη του επιφανειακού συμβιβασμού, του υποκριτικού ενδιαφέροντος, της αμυντικής ή αδιάφορης συμπεριφοράς, καθώς και των εχθρικών αποδοκιμασιών (σωματικός ή λεκτικός εκφοβισμός κ.λ.π.) που πηγάζουν από την άγνοια, τον φόβο συναναστροφής και τις στερεοτυπικά δομημένες αντιλήψεις.
Η καταπολέμηση των παραπάνω διακρίσεων και η αύξηση ευαισθητοποίησης μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους. Οι επιθετικές στάσεις αντιμετωπίζονται αρχικά, με τη συμβολή της οικογένειας θυτών και θυμάτων μέσω της συζήτησης, της ενθάρρυνσης, τον πνευματικό εμπλουτισμό, την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της συναισθηματικής αγωγής από την προσχολική ηλικία κι έπειτα, μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων, είτε εξωσχολικών είτε ενδοσχολικών, όπου οι μαθητές αναπτύσσουν τον αυτοπροσδιορισμό και αξιοποιώντας τον ενισχύουν την ψυχολογική ενδυνάμωση, την αυτονομία, την αυτορρύθμιση, την αυτοπραγμάτωση και την υπευθυνότητά τους.
Τέτοιου είδους δραστηριότητες, μπορεί να είναι εκδηλώσεις, ημερίδες, εκδρομές, αθλητικές ενασχολήσεις, ομαδικές εργασίες που φέρνουν τα παιδιά με ή χωρίς αναπηρίες πιο κοντά, καθώς και ψηφιακά πρότζεκτ που προωθούν την ισότιμη καθολική πρόσβαση και συμμετοχή σε ίδιες ευκαιρίες με κοινά κίνητρα.
Τέλος, άλλη μια προϋπόθεση για την συνεκπαίδευση/συμπερίληψη είναι ο σεβασμός προς τα Δικαιώματα των ΑμεΑ και τα Δικαιώματα του παιδιού. Η συμπερίληψη των ΑμεΑ σε αποφάσεις για θέματα που τους αφορούν, η λήψη αποφάσεων από τους ίδιους και η στήριξη της οικογένειάς τους από το κράτος με κάθε είδους ενίσχυση (εκπαιδευτική, οικονομική) και ιατρική περίθαλψη (παροχή δωρεάν υπηρεσίων εργοθεραπευτών, φυσικοθεραπευτών, λογοθεραπευτών κ.λ.π.) θα καταστήσουν την κοινωνία μας καλλιεργημένη, πλήρως λειτουργική, αρμονική, οικονομικά ανεξάρτητη, πολιτικά δημοκρατική και πολιτισμικά διανθισμένη.
Η Πολιτεία οφείλει να κατοχυρώνει, να αναβαθμίζει και να μεριμνά με δωρεάν παροχές τη διασφάλιση ίσων ευκαιριών, την ανεξάρτητη οικονομική διαβίωση, την αυτάρκεια, την αυτονομία και τον αυτοπροσδιορισμό των Ανθρώπων με Αναπηρία με πλήρη κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους και απόλυτο σεβασμό προς την όποια ανάγκη τους. Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος με τη σειρά του, οφείλει να έχει ως κύρια αρχή του την ενσυναίσθηση, την αποδοχή και τη θετική αντιμετώπιση των ιδιαιτεροτήτων που μπορεί να φέρει ένας συνάνθρωπός του, αφού υπάρχει πάντα η πιθανότητα μια μέρα να βρεθεί κι ο ίδιος στη θέση του. Η θετικότητα εν μέρει, δε μπορεί να λύσει από μόνη της ένα πρόβλημα, αλλά σίγουρα μπορεί να βελτιώσει και να θεραπεύσει σε ένα μεγάλο μέρος τη σοβαρότητά του.
Μια σπουδαία ταινία μικρού μήκους που περιγράφει ιδανικά την παρούσα εργασία και αποτελεί τροφή για σκέψη και αυτοβελτίωση είναι η παρακάτω με τίτλο CUERDAS (= ΣΧΟΙΝΙΑ), η οποία μάλιστα βραβεύτηκε το 2014:
Βιβλιογραφία – Πηγές:
Youtube, Cuerdas Cortometraje Oficial, Ταινία μικρού μήκους CUERDAS english subtitles, 2014
Unicef, Παιδιά με αναπηρίες, Η κατάσταση των παιδιών στον κόσμο – Σύνοψη έκθεσης, 2013
Γεωργιάδη, Κουρκούτας, Καλύβα, Η συνεκπαίδευση στην Ευρώπη ΕΠΕΑΕΚ Πρόσβαση για Όλους, ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΝΑΠΗΡΙΑ. Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ
