Ο όρος «τέχνη» αποτελεί αμφιλεγόμενη έννοια από τον 18ο αιώνα μέχρι και σήμερα. Ο καθιερωμένος ορισμός της όμως είναι, κατά συμφωνία, η συνειδητή δημιουργία και έκφραση μέσω δεξιοτήτων και φαντασίας και συμπεριλαμβάνει όλες τις εκφάνσεις της, όπως τη ζωγραφική, τη γλυπτική, την φωτογραφία, τη λογοτεχνία και τη μουσική. Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα, όσον αφορά την τέχνη, εγείρεται από την φράση «τέχνη για την τέχνη», δηλαδή στο αν η τέχνη χρήζει μόνο αισθητικής αξίας ή αν θα έπρεπε να εξυπηρετεί κάποιον βαθύτερο και πρακτικό σκοπό, όπως να ευαισθητοποιήσει και να προβληματίσει σχετικά με κοινωνικά ζητήματα. Το ερώτημα αυτό δύσκολα μπορεί να απαντηθεί, καθώς η τέχνη δεν θα έπρεπε να ορίζεται ούτε να περιορίζεται σε δίπολα, αλλά να αποτελεί ελευθερία έκφρασης του ίδιου του καλλιτέχνη και της ευρύτερης ανθρώπινης εμπειρίας.
Στα τέλη του 20ου αιώνα λοιπόν, ο όρος «AI art» παρουσιάστηκε στον τομέα της τέχνης. Σύντομα άρχισε να γίνεται δημοφιλής, ενώ στις μέρες μας, θα έλεγε κανείς, έχει ήδη καθιερωθεί σαν επίσημος όρος. Τι σημαίνει όμως αυτός όρος; «Ai art» αποτελεί οποιαδήποτε εικόνα ή δημιουργία έχει παραχθεί μέσω προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία συνήθως ακολουθούν το μοντέλο text-to-image, δηλαδή από κείμενο σε εικόνα. Ποια όμως προβλήματα εγείρονται όταν η τεχνητή νοημοσύνη συγχέεται με την καλλιτεχνική δημιουργία και γιατί δεν θα έπρεπε να μιλάμε για τέχνη;
Πολλοί από εμάς ίσως έχουμε παρατηρήσει 6-7 δάχτυλα ή και περίεργες αναλογίες σε αφίσες στις στάσεις λεωφορείων, αλλά και ακατάλληλα αντικείμενα σε φόντο εικονογραφήσεων παιδικών βιβλίων. Σε αυτές τις περιπτώσεις, κατά πάσα πιθανότητα, να μιλάμε για «AI art», δηλαδή για εικόνες που έχουν δημιουργηθεί μέσω προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης. Το γεγονός αυτό έχει δημιουργήσει μεγάλη ανησυχία στην καλλιτεχνική κοινότητα για πολλούς λόγους. Αρχικά, τίθεται το θέμα της υποτίμησης της δημιουργικής διαδικασίας. Οι AI εικόνες παράγονται μέσω εντολών, δίνοντας βάση στο αποτέλεσμα και αδιαφορώντας για τη δημιουργική διαδικασία, η οποία αποτελεί το μεγαλύτερο, και πολλές φορές σημαντικότερο, μέρος της δημιουργίας. Με αυτό τον τρόπο, υποτιμάται ο σκοπός της καλλιτεχνικής δημιουργίας και έκφρασης και περιορίζεται μόνο στο αποτέλεσμα. Όπως υποστηρίζει και ο συγγραφέας και εικονογράφος Rob Biddulph, ο οποίος λέει ότι: «η τέχνη που δημιουργείται από την τεχνητή νοημοσύνη είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτό που πιστεύω ότι είναι η τέχνη. Βασικά, πάντα ένιωθα ότι η τέχνη είναι να μεταφράζεις κάτι που νιώθεις εσωτερικά, σε κάτι που υπάρχει εξωτερικά. Όποια μορφή κι αν πάρει, είτε πρόκειται για γλυπτό, ένα μουσικό κομμάτι, ένα έργο γραφής, μια παράσταση ή μια εικόνα, η αληθινή τέχνη αφορά τη δημιουργική διαδικασία πολύ περισσότερο από το τελικό κομμάτι. Και το απλό πάτημα ενός κουμπιού για να δημιουργηθεί μια εικόνα, δεν είναι μια δημιουργική διαδικασία».
Κατά δεύτερον, το AI βασίζεται σε προϋπάρχουσες εικόνες από διάφορες πλατφόρμες του διαδικτύου, όπως το Instagram και το Twitter. Τι σημαίνει αυτό; Ότι πέρα από το γεγονός πως δεν μπορεί να δημιουργήσει κάτι εξ ολοκλήρου νέο, χρησιμοποιεί προϋπάρχοντα έργα καλλιτεχνών έτσι ώστε να δημιουργήσει “νέες” εικόνες. Με άλλα λόγια, αντιγράφει τα έργα τους. Η αντιγραφή χωρίς συναίνεση, όμως, αποτελεί κλοπή και καταπάτηση των πνευματικών τους δικαιωμάτων. Όπως αναφέρει ο Harry Woodgate, συγγραφέας και εικονογράφος του Grandad’s Camper: «Αυτά τα προγράμματα βασίζονται εξ ολοκλήρου στην πειρατική πνευματική ιδιοκτησία αμέτρητων εργαζόμενων καλλιτεχνών, φωτογράφων, εικονογράφων και άλλων κατόχων δικαιωμάτων». Στο επιχείρημα αυτό προσθέτει και η εικονογράφος Anoosha Syed, αναφέροντας ότι: «Η τεχνητή νοημοσύνη δεν κοιτάζει την τέχνη και δε δημιουργεί τη δική της. Δειγματίζει τα πάντα και στη συνέχεια τα πολτοποιεί σε κάτι άλλο».
Αξίζει να σημειωθεί επίσης, πως παρότι το αρχικό υλικό για τη δημιουργία εικόνων μπορεί να είναι πολύ γενικό και ευρύ μέσω του διαδικτύου, μπορεί επίσης να βασιστεί σε μια συγκεκριμένη εικόνα παρμένη από το έργο άλλου καλλιτέχνη, θολώνοντας περαιτέρω τα ηθικά όρια. Ο Syed λέει ότι αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία εικόνων «που σκοπίμως προορίζονται να μιμηθούν το στυλ μου» ή άλλων καλλιτεχνών, χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Αντεπιχείρημα σε αυτό αποτελεί η γενικότερη αντίληψη πως οι γεννήτριες τεχνητής νοημοσύνης δεν λειτουργούν διαφορετικά από τους ανθρώπους όταν πρόκειται να επηρεαστούν από τη δουλειά των άλλων, αλλά ο Biddulph λέει: «Ένας ανθρώπινος καλλιτέχνης προσθέτει επίσης συναίσθημα και αποχρώσεις στη μίξη και τη μνήμη – συγκεκριμένα, τις αδυναμίες του».
Τέλος, πέρα από την έλλειψη καλλιτεχνικής διαδικασίας αλλά και των ηθικών ζητημάτων που εγείρονται γύρω από το ζήτημα της πνευματικής ιδιοκτησίας, το «AI art» έχει αρχίσει να δημιουργεί πρόβλημα και στον εργασιακό τομέα, καθώς παρέχει μια πιο οικονομική και γρήγορη λύση για τους αγοραστές, όσον αφορά την παραγωγή υλικού και έργων, είτε αυτά είναι εικόνες είτε γραπτός λόγος, στοχεύοντας περισσότερο στην ποσότητα παρά στην ποιότητα και αντικαθιστώντας έτσι τους πραγματικούς εργαζόμενους καλλιτέχνες. Δημιουργεί, λοιπόν, μια έλλειψη εργασιακών ευκαιριών για καλλιτέχνες που εδράζονται σε έναν ήδη υποτιμημένο και ανταγωνιστικό χώρο, οι οποίοι καλούνται πλέον να ανταγωνιστούν και μηχανές.
Καταληκτικά, ο όρος «AI art» είναι επιβλαβής για το χώρο της τέχνης, καθώς δεν μιλάμε για τέχνη σε καμία έκφανση της. Η χρήση του όρου υπονομεύει το έργο των καλλιτεχνών, αλλά και τον λόγο ύπαρξης της τέχνης ως έκφρασης και δημιουργίας. Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε πως αναφερόμαστε σε «AI images», οι οποίες παράγονται μέσω προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης και στην πραγματικότητα δεν σχετίζονται με την τέχνη, αλλά αποτελούν ένα εργαλείο που θα μπορούσε να διευκολύνει τη δημιουργική διαδικασία και όχι να την αντικαταστήσει εξ ολοκλήρου!
