Πόνος, θυμός, απόγνωση, αναπάντητα ερωτήματα, είναι μερικά από τα κυρίαρχα στοιχεία μίας τέτοιας κατάστασης. Όσο μεγαλύτερη είναι η απώλεια, τόσο μεγαλύτερη είναι η ένταση των συναισθημάτων. Υπάρχουν, όμως, τρόποι για να διαχειριστούμε μία απώλεια και να προχωρήσουμε τη ζωή μας.
Κάθε άνθρωπος βιώνει μία σειρά συναισθηματικών εμπειριών, μέχρι τελικά να αποδεχτεί το γεγονός, τα λεγόμενα στάδια του πένθους, τα οποία είναι:
- Άρνηση
- Θυμός
- Διαπραγμάτευση
- Κατάθλιψη
- Αποδοχή
Ωστόσο, η διαδικασία του πένθους είναι μία καθαρά προσωπική υπόθεση, που καθένας βιώνει με διαφορετικό τρόπο. Συνήθως παρατηρείται μία κυκλικότητα στην εναλλαγή των συναισθημάτων του ατόμου που πενθεί, ενώ κάποιοι ξεπερνούν την απώλεια χωρίς να περάσουν κανένα από τα πέντε στάδια.
1. Άρνηση
Στο πρώτο στάδιο, το άτομο που πενθεί δεν μπορεί να δεχτεί την κατάσταση και αρνείται την πραγματικότητα. Είναι μία προσωρινή ψυχολογική αντίδραση, ένας αμυντικός μηχανισμός που συμβάλλει στη μείωση του έντονου πόνου.
Οι αντιδράσεις ποικίλλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Άλλοι καταρρέουν, άλλοι έχουν τάση φυγής, άλλοι θέλουν να γνωρίζουν κάθε λεπτομέρεια, άλλοι μπορεί να μην νιώθουν τίποτα και να αντιδρούν σαν να μην έχει συμβεί τίποτα, κ.λπ.
2. Θυμός
Η άρνηση σταδιακά υποχωρεί και δίνει τη θέση της στον έντονο πόνο, που επειδή είναι οδυνηρό συναίσθημα, το άτομο «επιλέγει» να βιώσει το συναίσθημα του θυμού. Προσπαθεί ρίξει τις ευθύνες κάπου, να κατηγορήσει κάποιον, να νιώσει αδικημένο. Τα άτομα που βρίσκονται γύρω του δεν θα πρέπει να νιώθουν ενοχές για τις κατηγορίες που τους αποδίδει το άτομο που πενθεί.
3. Διαπραγμάτευση
Το άτομο που πενθεί αναρωτιέται τι θα μπορούσε να είχε κάνει για να αποτρέψει την απώλεια του αγαπημένου του προσώπου. Συνήθως ο θυμός δίνει τη θέση του σε ενοχές, τύψεις και διαπραγμάτευση: χρόνου (π.χ. αν φοβάται ότι θα χάσει ένα αγαπημένο πρόσωπο από κάποια ανίατη ασθένεια) ή την «επιθυμητή» για τον ίδιο λύση, μπορεί να υπόσχεται ότι αν κάτι αλλάξει θα γίνει καλύτερος, κ.λπ.
4. Κατάθλιψη
Το άτομο που πενθεί αρχίζει να συνειδητοποιεί πλέον την απώλεια, έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματά του και η αναγνώριση αυτή συνάδει με τη φάση της κατάθλιψης. Το κλάμα, ένδειξη πένθους, αποτελεί τρόπο εκτόνωσης, κάτι που είναι «εύκολο και γνώριμο» για τις γυναίκες, αλλά «πιο δύσκολο» για τους άνδρες, που έχουν μάθει να μην εκφράζονται έτσι.
Αυτό που έχει ανάγκη το άτομο είναι ο χρόνος να πενθήσει, να μπορέσει να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του, να έρθει σε επαφή με αυτά, να πάψει να τα αποφεύγει, να καταλάβει ακριβώς τι φοβάται, ώστε να μπορέσει να ορθοποδήσει ξανά.
Σε αυτή τη φάση το άτομο μπορεί να εκδηλώσει άγχος, φόβο, αγωνία, απελπισία, δυσκολία συγκέντρωσης, προσοχής, μνήμης και αντίληψης, να είναι ευσυγκίνητο, απαισιόδοξο, να νιώθει μοναξιά, να αποφεύγει τον κόσμο, κ.α.
5. Αποδοχή
Το άτομο που πενθεί γνωρίζει πλέον ότι η απώλεια είναι πραγματική, είτε πρόκειται να συμβεί είτε έχει συμβεί. Αντιλαμβάνεται και αποφασίζει ότι δεν μπορεί να αλλάξει κάτι. Με το πέρασμα του χρόνου αναβιώνει αναμνήσεις, ώστε να καταλήξει στην αποδέσμευσή του από το άτομο που «έφυγε» από την ζωή του. Ο στόχος τώρα είναι, προσαρμογή στην απώλεια, επαναπροσδιορισμός της ζωής, δημιουργία καινούριων αναμνήσεων, επιστροφή στη φυσιολογική κατάσταση.