Γράφει ο Αυγερινός Γεωργόπουλος
Τα έργα του Ομήρου, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια προσφέρουν στους μελετητές πλήθος πληροφοριών για τη ζωή των ανθρώπων.
Σποραδικά στα έργα αυτά γίνονται αναφορές σε ιατρικά θέματα, ωστόσο δεν είμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε με ακρίβεια της χρονική περίοδο στην οποία αναφέρονται. Έτσι, η πρακτική ιατρική γνώση (φαρμακολογία, χειρουργικές επεμβάσεις κτλ)μπορεί να είναι παλαιότερη ή και σύγχρονη του Ομήρου.
Στα ομηρικά έπη η ασθένεια συνεχίζει να έχει θεϊκή προέλευση και η θεραπεία να απαιτεί τη θεία παρέμβαση με επικλήσεις, ψαλμωδίες και προφορές. Συγκεκριμένα, η Ιλιάδα αρχίζει με τον λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών που εξαπέλυσε ο Απόλλωνας για να τιμωρήσει την ασέβεια του Αγαμέμνονα. Η λύτρωση έρχεται μόνο όταν ικανοποιείται ο θεός.Ακόμα γίνονται αναφορές σε φαρμακευτικά σκευάσματα από φυτικά προϊόντα.
Στην Ιλιάδα, που πρόκειται για ένα πολεμικό έργο, οι περισσότερες θεραπείες αναφέρονται σε τραυματισμούς και απλές χειρουργικές επεμβάσεις. Στη θεραπεία και την περιποίηση τραυμάτων χρησιμοποιούσαν φυτά για τον καθαρισμό της πληγής, ως αιμοστατικά ή παυσίπονα.
Στο έργο της Ιλιάδας εμφανίζονται και δύο γιοι του Ασκληπιού, ο Ποδαλείριος και ο Μαχάων, οι οποίοι γνωρίζουν την ιατρική τέχνη .
Όταν ο Μενέλαος τραυματίσθηκε στον Τρωϊκό πόλεμο τον εξέτασε ο ιατρός Μαχάων, «άνδρας ίσος με τους θεούς «ισόθεος», προσπάθησε το βέλος να τραβήξει… κι’ αφού εξέτασε την πληγή, εκεί που μέσα έφτασε το βέλος το φαρμακερό, το αίμα βύζαξε, δίχως χρονοτριβή και με πείρα πασπάλισε «ήπια φάρμακα» φάρμακα μαλακτικά, που κάποτε τα χάρισε στον πατέρα του, τον Ασκληπιό, ο Χείρων», (Ιλ. Δ 212-218).
Για τον ιατρό Μαχάονα σε άλλο χωρίο της Ιλιάδας, ο Όμηρος με έμφαση τονίζει: «Ιητρός γαρ ανήρ πολλών αντάξιος άλλων», (Ιλ. Λ 514), χαρακτηρισμός που διαχρονικά τιμά τους γιατρούς για την υψηλή τους προσφορά.
Σε άλλο επίσης σημείο της Ιλιάδας ο τραυματισμένος από τη μάχη Ευρύπυλος απευθύνεται στον φίλο του Πάτροκλο παρακαλώντας τον: «σώσε με τώρα ..και με μια νυστεριά βγάλε μου από το μηρό το βέλος. Και ξέπλυνε με χλιαρό νερό το μαύρο αίμα από την πληγή, κι απάνω πασπάλισε την με πραϋντικά φάρμακα για να γιάνει, που , καθώς λένε, τάμαθες από τον Αχιλλέα, που κι’ αυτόν τον είχε δασκαλέψει ο Χείρων, ο πιο ήμερος από όλους τους Κενταύρους», (Ιλ. Λ 828-832).
Και ο Πάτροκλος έβαλε από πάνω με τα χέρια τρίβοντάς την με ρίζα πικρή που παύει τους πόνους. Έτσι ξεράθηκε η πληγή και σταμάτησε το αίμα», (Ιλ. Λ 844-848).
Ένας από του παλιούς θεούς- ιατρούς, όπως μας διηγείται ο Όμηρος, ήταν ο Παιήων, ο οποίος τον θεό Άρη γιάτρεψε στον Όλυμπο με βότανα παυσίπονα, οδυνήφατα.
Το όνομα του Παιήωνα το έδωσαν οι αρχαίοι στο φυτό «παιωνία», το οποίο έχει και αιμοστατικές ιδιότητες. Ο Διοσκουρίδης, (3.140) ονομάζει την «παιωνία» και «γλυκυσίδη, πεντόροβον», που η ρίζα του βοτάνου αυτού δίνεται στις γυναίκες, οι οποίες δεν καθαρίσθηκαν από τον τοκετό.
Όταν πίνεται με κρασί βοηθά τους πόνους της κοιλιάς, όσους έχουν ίκτερο, νεφρίτιδα, και όσους πονάνε στην ουροδόχο κύστη και οι σπόροι όταν τρώγονται από τα παιδιά θεραπεύουν τη λιθίαση».
Για τα «οδυνήφατα φάρμακα», τα βότανα που σταματούν την οδύνη τον πόνο, γίνεται αναφορά και στον τραυματισμό του θεού Αδη ( Ιλ. Ε 401), τον οποίο «γιάτριψε ο Παιήων πασπαλίζοντας το τραύμα του με τα οδυνήφατα φάρμακα, που σταματούν τους πόνους».
Ακόμη στα Ομηρικά έπη μνημονεύονται τα βότανα «νηπενθές»(Οδ. Δ 220-226) το οποίο η Ελένη έλαβε από την Αίγυπτο και το είχε δώσει στον Τηλέμαχο για να λησμονήσει και να μην έχει λύπη για την κατάσταση με τους μνηστήρες στο σπίτι του πατέρα του και το άλλο βότανο το «μόλυ», για το οποίο υποστηρίχτηκε ότι το βότανο αυτό ήταν αντίδοτο στο Στραμμώνιον της Κίρκης με την αντιχολινεργική του δράση, που προκαλεί αμνησία και παραλήρημα.
Επιπλέον, στην Οδύσσεια γίνεται αναφορά σε ένα φυτό το οποίο δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια ποιο είναι. Πρόκειται για ένα βότανο που έδωσε ο θεός Ερμής στον Οδυσσέα για να ελευθερωθεί από τα μάγια της Κίρκης.
Ορισμένοι ταυτίζουν το φυτό αυτό με τον μανδραγόρα, αφού ταιριάζει στην περιγραφή.
Η ιατρική στα ομηρικά έπη αν και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη μαγεία και τη θρησκεία, ωστόσο σε κάποιες περιπτώσεις αντιμετωπίζεται εμπειρικά και ορθολογικά.
Στην Οδύσσεια γίνεται λόγος για επαγγελματίες ιατρούς και όχι ιερείς. Οι ομηρικοί ιατροί εμφανίζονται έμπειροι με γνώσεις χειρουργικής σε τραύματα της μάχης και γνώστες των βοτάνων και των φυτών.
