του Ηλία Φραγκούλη

Από όλες τις οσκαρικές ταινίες της χρονιάς, ακόμη σπαζοκεφαλιάζω για να καταλάβω γιατί το «Μια Πόλη Δίπλα στη Θάλασσα» αντιμετωπίζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο, πόσο μάλλον και ο σχετικός σεβασμός προς το πρόσωπο του σκηνοθέτη και σεναριογράφου Κένεθ Λόνεργκαν. Περισσότερο «γραφιάς» στην καριέρα του, ο Λόνεργκαν πέρασε στη σκηνοθεσία για πρώτη φορά το 2000, με το χαμηλότονο δράμα «Στηρίξου Πάνω μου», μια τυπική περίπτωση μικρού, σαντανσικού φιλμ με ψυχή, από εκείνα που βλέπεις, σου αφήνουν μια καλή γεύση και ξεχνιούνται στο βάθος του χρόνου. Ο ίδιος είχε προταθεί για Όσκαρ πρωτότυπου σεναρίου με αυτό. Εμφανίστηκε ξανά ως σκηνοθέτης ταινίας μυθοπλασίας το 2011, με τη «Margaret», δράμα και πάλι, το οποίο δεν κατόρθωσα να δω ποτέ διότι… δεν ήξερα ποιο φιλμ να παρακολουθήσω, ουσιαστικά! Ο Λόνεργκαν είχε υπογράψει με την εταιρεία Fox Searchlight για να παραδώσει την ταινία για διανομή το 2007, αλλά η διαφωνία τους για το final cut διήρκεσε τέσσερα χρόνια (!), με πληθώρα μηνύσεων και από τις δύο πλευρές, καταλήγοντας σε ένα σκέτο τσίρκο, με τέσσερις διαφορετικά μονταρισμένες εκδοχές του φιλμ. Ο ίδιος ο δημιουργός του ομολόγησε πως δεν ήταν ποτέ σίγουρος για το ποια ήταν η καλύτερη version! Άρα, γιατί να ασχοληθώ εγώ με αυτό το πράγμα;

Μετά από όλον εκείνον τον ντόρο (για τους λάθος λόγους), λοιπόν, ερχόμαστε στην περίπτωση της «Πόλης Δίπλα στη Θάλασσα». Δεν πρόκειται για το βρετανικό Μάντσεστερ, αλλά ένα μικρό ψαροχώρι στη Μασαχουσέτη της Αμερικής, ένα ανθρώπινο «πουθενά», στο οποίο η καθημερινότητα δεν έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία και οι άνθρωποι, απλά, ζουν και πεθαίνουν. Λίγο απομακρυσμένος από αυτό, πια, ο Λι (Άφλεκ) εργάζεται ως επιστάτης σε πολυκατοικία, κάνοντας κάθε τύπου μικροδουλειά, από υδραυλικά, ηλεκτρολογικά, μέχρι να πετάει και σκουπίδια ακόμη. Ζει σε ένα ημιυπόγειο δωματιάκι, πίνει διαρκώς και τσακώνεται με το παραμικρό στα bar, δεν έχει καμία άλλη διάθεση κοινωνικότητας ή ανθρώπους κοντά του, με μια φράση (που όλοι γνωρίζουμε το βαθύτερο νόημά της) «δεν έχει στον ήλιο μοίρα».

Το φιλμ δεν μας δίνει την εντύπωση ότι είχε υπάρξει και πολύ διαφορετικός στο παρελθόν, πέραν της (προφανούς) διάθεσης… για σεξ που είχε με τη σύζυγό του, εξού και τα τρία ανήλικα παιδιά. Δεν εμφανίζονται κάπου όλοι μαζί ως οικογένεια σήμερα, αλλά έχουμε μια πρώτη πληροφορία περί διαζυγίου. Η αφήγηση δεν είναι γραμμική. Δεν το αντιλαμβανόμαστε εξαρχής αυτό (και το μοντάζ δεν το υποστηρίζει καθόλου σωστά). Οι βασικές περίοδοι δράσης αφορούν την περίθαλψη του αδελφού του, τον θάνατό του, τη δυσκολία της απόφασης να γίνει ο Λι ο κηδεμόνας τού έφηβου πλέον ανιψιού του (με τον οποίο μοιράζεται ελάχιστα flashback ως μικρό παιδί) και την αιτία του χωρισμού του με τη Ράντι (Γουίλιαμς).

Πρέπει να περάσει τουλάχιστον η πρώτη ώρα για να έχει μια ξεκάθαρη γνώση της κατάστασης ο θεατής, που πηγαινοέρχεται διαρκώς μπρος-πίσω, ακόμη και για ασήμαντες, μικρές στιγμές της καθημερινότητας (ή και του κοντινού παρελθόντος) του Λι, και σου δίνεται η εντύπωση ότι όλο αυτό το «παιχνίδι» με τον χρόνο δεν έχει δουλευτεί με προσοχή ή κάποιο ουσιαστικό νόημα για την ιστορία. Και κάπου εδώ, έρχομαι εγώ, ο οποίος ήθελα να παρατήσω την ταινία στη μέση από εκνευρισμό για τούτο το εσκεμμένα «αποστασιοποιημένο» (για τα μάτια του κόσμου) μελόδραμα, που και έχουμε ξαναδεί πολλάκις και θεωρώ σπατάλη χρόνου (πόσω μάλλον όταν τα 137 λεπτά ενός φιλμ και σου χαλάνε τη διάθεση και σου στερούν ώρες… πραγματικής ζωής). Βασίζω τις ενστάσεις μου πρωτίστως στα «δάνεια» σεναριακής δομής και χτισίματος storyline από τον Γκιγέρμο Αριάγα, με τον οποίο ο Αλεχάντρο Γκονζάλες Ινιάριτου δημιούργησε ένα στιλ δραματουργίας αφιερωμένο στο θανατικό και την οδύνη, ξεπερνώντας τα όρια της υπερβολής (βλέπε «Babel» του 2006), τελικά. Και από μόνος του, ο Ινιάριτου εκτροχιάστηκε ακόμη χειρότερα κατόπιν, σκηνοθετώντας το «Biutiful» (2010), μια αισχρή περίπτωση ψυχολογικής «πορνογραφίας» στο σινεμά, από τις ελάχιστες περιπτώσεις που εγκατέλειψα προβολή πριν το τέλος μιας ταινίας, με αίσθηση δυσφορίας από το συγκινησιακό δούλεμα του «δημιουργού» εις βάρος μου.

Με αυτά τα άνωθεν παραδείγματα συγγενεύει το φιλμ του Λόνεργκαν, που αντί να αφηγηθεί με απλότητα ένα έτσι κι αλλιώς στερεότυπο μελοδράματος, επιλέγει το τρικ τού «σπασίματος» του χρόνου, για να φανεί μια πιο «auteur-ίστικη» ικανότητα, περιστρέφοντας τα πάντα γύρω από έναν μονίμως κατατονικό ήρωα, τον οποίο περιστοιχίζει μονάχα η απώλεια, ο πόνος και… καμία προοπτική λύτρωσης. Δεν βοηθά ούτε η παρουσία του μονοκόμματου εκφραστικά Άφλεκ, που προ ημερών είδα να παραλαμβάνει το βραβείο καλύτερης ανδρικής ερμηνείας στα BAFTA, εμφανιζόμενος ή με… κατάλοιπα από τον ρόλο του ή την υποψία ότι… αυτή είναι και η μοναδική έκφραση του ηθοποιού, εντός και εκτός γυρισμάτων! Δεν ισχύει το ίδιο με τον νεαρό Χέτζες (ο ανιψιός στο παρόν), που στήνει ένα πιο ολοκληρωμένο πορτρέτο – χαρακτήρα εφηβικής απόγνωσης και δίψας για ζωή. Όσο για την ερμηνεία της Γουίλιαμς (η διαζευγμένη σύζυγος), στις ολιγόλεπτες εμφανίσεις της εδώ, κλαίει και οδύρεται με μηδαμινές ατάκες (τύπου «μου ράγισες την καρδιά»).

Ειλικρινά, με μια ιστορία ασήμαντη, με ελάχιστο βάθος ανάπτυξης σε χαρακτήρες (αν μπορείς να τους αποκαλέσεις έτσι…), με μια τόσο εξόφθαλμη υπερβολή και υπερτονισμό του δράματος, γιατί έχει φτάσει μέχρι εδώ τούτο το ασπόνδυλο πυροτέχνημα «τραγωδίας», που χρονοτριβεί άσκοπα, σκορπίζοντας και κάποια εμβόλιμα πλάνα τοπίων και φύσης (δίχως καμία λογική); Εάν σου έχει μείνει ίχνος σοβαρότητας, ως θεατής, αναζήτησε τα «Ραγισμένα Όνειρα» (2012) του Φέλιξ Φαν Χρούνινγκεν, ένα παρεμφερές ακόμη και σε θέμα έργο, συγκλονιστικής δύναμης και άψογα μελετημένου σχεδιασμού στο σενάριο, στο οποίο η δραματουργία και το μοντάζ υπηρέτησαν ένα αφηγηματικό σύνολο μεστό και πραγματικά σπαρακτικό. Αλλά εκείνη η μικρή, βέλγικη ταινία δεν σου πετούσε ένα adagio στη μούρη για κρεσέντο…