Έκανα ένα πείραμα: Ζήτησα από μια ομάδα μαμάδων, μελλουσών μαμάδων και παιδαγωγών, οι οποίες παρακολουθούσαν το πρόγραμμα «Υπέροχα Νήπια», ποιες είναι οι τρεις πρώτες λέξεις που τους έρχονται στο νου όταν ακούνε τη λέξη «πειθαρχία». Στην πλειοψηφία τους απάντησαν με λέξεις όπως «κλάμα», «τιμωρία», «αυστηρότητα». Ένα ελάχιστο ποσοστό απάντησε με λέξεις όπως «στόχος» και «όραμα».
Τιμωρία versus Πειθαρχία
Η πειθαρχία επικεντρώνεται στο μέλλον διδάσκοντας, καθοδηγώντας και ενθαρρύνοντας το παιδί προς τις επιθυμητές συμπεριφορές, ενώ η τιμωρία επικεντρώνεται στο παρελθόν, στις ανεπιθύμητες συμπεριφορές και στην καταστολή τους. Η θετική πειθαρχία στοχεύει στην πρόληψη με τροποποίηση περιβάλλοντος (πρόσθεση, αφαίρεση ή αλλαγή στον χώρο), χρησιμοποιεί το παράδειγμα των γονέων ως πρότυπο (τα παιδιά που τους φωνάζουν, φωνάζουνε κι αυτά σε άλλους όταν θυμώνουν) και το ενισχυτικό μήνυμα – εγώ (πχ «Το ταξίδι ήταν πολύ ευχάριστο και ασφαλές σήμερα που συζητούσατε και παίξατε ήρεμα στο αυτοκίνητο»).
Ακόμη κι όταν η συμπεριφορά του παιδιού δεν είναι επιθυμητή, επιδιώκεται η συνέπεια και η επιδιόρθωση αλλά OXI η τιμωρία. Αν για παράδειγμα το παιδί ρίξει τον χυμό του κάτω, το να καθαρίσει ανάλογα με την ηλικία μονάχο ή μαζί μας τη ζημιά, είναι επιδιόρθωση και όχι τιμωρία. Το να μην πάμε στις κούνιες επειδή δεν έκανε εγκαίρως τα μαθήματά του και δεν μένει χρόνος μέχρι την βραδινή ρουτίνα είναι συνέπεια, όχι τιμωρία. Το να μη φάει παγωτό επειδή έριξε τον χυμό ή επειδή δεν έκανε εγκαίρως τα μαθήματά του, είναι τιμωρία – η συνέπεια δεν σχετίζεται με την συμπεριφορά.
Με την εφαρμογή της θετικής πειθαρχίας, παιδί και γονέας έρχονται πιο κοντά, ενισχύεται η σχέση και η σύνδεση, περιορίζεται ο αγώνας εξουσίας.
Και αυτό γιατί με την ενεργητική ακρόαση ο γονέας αναζητά τις ανάγκες και τα συναισθήματα που προκάλεσαν τη συμπεριφορά. Συνεργάζεται με το παιδί για την επιδιόρθωση, γίνονται σύμμαχοι απέναντι στην ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Το παιδί δεν είναι/αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα.
Οι ανταμοιβές ωστόσο, δεν θεωρούνται εργαλείο θετικής πειθαρχίας, αφού μεταφέρουν την εστία αξιολόγησης από το παιδί στον ενήλικα. Θέλουμε τα παιδιά να μελετούν για το δικό μας μπράβο και για τους βαθμούς ή επειδή πραγματικά ενδιαφέρονται για τα μαθήματα; Στον αντίλογο ότι έτσι εκπαιδεύονται στην υπευθυνότητα, μπορούμε να αντιτείνουμε ότι η υπευθυνότητα μπορεί να διδαχθεί με τις δουλειές του σπιτιού ή με τη φροντίδα ενός κατοικίδιου.
Και βέβαια, είναι πολύ σημαντικό ο γονέας να έχει τις κατάλληλες προσδοκίες από το μωρό, νήπιο ή παιδί σχολικής ηλικίας, ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο το οποίο διανύει και την ιδιοσυγκρασία του. Είναι άδικο να τιμωρούμε ένα υπερκινητικό παιδί που είναι κλεισμένο σε ένα διαμέρισμα επειδή το αδελφάκι του στην ίδια ηλικία ήταν πολύ πιο ήσυχο, όπως και άτοπο το να περιμένουμε πως ένα τετράχρονο θα είναι πάντα συνεπές με την συμφωνία μας.
Θετική πειθαρχία για μωρά 0-1
Νούμερο ένα παράγοντας είναι η αυτοφροντίδα του γονέα: διάλειμμα ή/και ύπνος όταν κοιμάται το μωρό, χρόνος για το ζευγάρι, συζήτηση για καταμερισμό καθηκόντων, επαφή με φίλους – έστω ένα τηλέφωνο. Στόχος είναι να είναι όσο πιο ήρεμοι γίνεται οι γονείς ώστε να μπορούν να συνδεθούν με το μωρό αλλά και να μην διαχέουν ένταση στο σπίτι.
Τα μωρά είναι ήρεμα όταν οι γονείς προστρέχουν στο κλάμα τους. Το μωρό δεν προσπαθεί να τους «χειραγωγήσει», αλλά ζητά να καλυφθούν οι ανάγκες του: πείνα, κούραση, προσοχή, άγγιγμα.
Πολύ χρήσιμο εργαλείο για αυτή την ηλικία είναι η απόσπαση / ανακατεύθυνση. Όταν γκρινιάζει που το αλλάζουμε, μπορούμε να του δώσουμε ένα παιχνίδι ή να του τραγουδήσουμε. Άμα πιάσει ένα μαχαίρι, μπορούμε να του δώσουμε ένα κουτάλι κι αν δούμε ότι κατευθύνεται προς τα cd, μπορούμε να του στρέψουμε την προσοχή στα πλαστικά μας μπολ.
Ένα μωρό στο σπίτι χρειάζεται διαρκή επίβλεψη για την ασφάλειά του αλλά και τροποποίηση περιβάλλοντος ώστε να είναι το σπίτι ασφαλές και προσβάσιμο και να ελαττώσουμε τα «όχι». Και φυσικά πρόληψη για πείνα, κούραση, υπερβολικά ερεθίσματα, πλήξη. Με ένα μωρό που πεινάει, η διεκπεραίωση μιας απλής εργασίας, μπορεί να αποβεί για τον ενήλικα ολόκληρη περιπέτεια.
Εργαλεία θετικής πειθαρχίας για νήπια και παιδιά σχολικής ηλικίας
Η Πρόληψη είναι πάντα σημαντική, είτε πρόκειται για προληπτικά μηνύματα –εγώ («Μόλις κάνεις άλλους δύο γύρους τσουλήθρα, θα πάμε σπίτι»), είτε για τροποποίηση περιβάλλοντος. Όσον αφορά τις δραστηριότητες, χρειάζεται έγκαιρος σχεδιασμός, ειδικά αν ξέρουμε ότι το παιδί μας αναστατώνεται όταν πρέπει να διακόψει μια δραστηριότητα ή όταν πρέπει να φύγει από κάπου. Όσον αφορά την καθημερινότητα, είναι σημαντικό να διατηρούμε σταθερές ώρες για γεύματα, ύπνο και δραστηριότητες. Μια ιδέα, είναι να φτιάξουμε μαζί με το παιδί πίνακες με εικόνες ή ζωγραφιές που να περιγράφουν τις ρουτίνες.
Οι κανόνες χρειάζεται να είναι λίγοι, απλοί και αδιαπραγμάτευτοι και να ισχύουν για όλους.
Ο ακρογωνιαίος λίθος της θετικής πειθαρχίας είναι η θετική συμπεριφορά και έκφραση των γονέων. Θα παρατηρήσουμε πως η ατμόσφαιρα στην οικογένεια αλλάζει, απλώς και μόνο χρησιμοποιώντας εναλλακτικές στο «όχι». Πόσο διαφορετικό ακούγεται το «Όχι, δεν μπορώ να παίξουμε τώρα» από το «Μόλις ο δείκτης πάει στο έξι, σου υπόσχομαι πως θα παίξουμε παρέα»; Πόσο διαφορετικά ηχεί άραγε στα αυτιά των παιδιών το να τους προτείνουμε να χοροπηδήσουν στο πάτωμα από το να τσιρίξουμε να κατέβουν από τον καναπέ; Επίσης, ποια ήταν η τελευταία φορά που στείλατε σε κάποιο μέλος της οικογένειας ένα μήνυμα που να του ενισχύει την αίσθηση ότι το αγαπούν, ότι τα καταφέρνει και ότι ανήκει; Μήπως θεωρούμε την αγάπη και την εκτίμηση αυτονόητη και τελικά εκφράζουμε μονάχα την επίκριση;
Με τα νήπια, η επιλεκτική αγνόηση ορισμένων αρνητικών συμπεριφορών μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως εργαλείο θετικής πειθαρχίας. Η ίδια αρνητική για εμάς συμπεριφορά, μπορεί να κρύβει μια διαφορετική κάθε φορά ανάγκη του παιδιού:
Να το προσέξουμε, να το απολαύσουμε, να διασκεδάσουμε μαζί του, να το βοηθήσουμε, να το προστατεύσουμε, να το παρηγορήσουμε ή να το βοηθήσουμε να οργανώσει τα συναισθήματά του.