«Αυτή η δικτύωση η κοινωνική σε έχει κάνει, αγάπη μου, αντικοινωνική» λέει ένα τραγούδι γνωστού Έλληνα ράπερ, και θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο στίχος είναι πολύ επίκαιρος. Με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη της τεχνολογίας, οι άνθρωποι κλείνονται όλο και περισσότερο στον εαυτό τους, ενώ η ομαλή, αβίαστη και αποτελεσματική επικοινωνία με τους συνανθρώπους τους φαντάζει ολοένα και πιο δύσκολη. Η επαφή με τον έξω κόσμο και οι κοινωνικές σχέσεις αναπτύσσονται απρόσωπα μέσα από μια οθόνη και αυτό -αναπόφευκτα- έχει επιπτώσεις στην ψυχοπαθολογία του σύγχρονου ανθρώπου, αλλά και της κοινωνίας εν γένει. Ας δούμε, λοιπόν, πώς η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ασκεί επιρροή σε εμάς σε ατομικό και διατομικό επίπεδο.
Πηγή εικόνας: https://developgreece.com/
Προσωπικότητα και Social Media
Πολλοί ψυχολόγοι έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθορίζουν και αντικατοπτρίζουν σε σημαντικό βαθμό την προσωπικότητά μας. Σε μια έρευνα με έφηβους συμμετέχοντες στο φάσμα 13-18 ετών, που διεξήχθη στην Κίνα, βρέθηκε ότι η υπερβολική χρήση των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης συνδέεται με υψηλά επίπεδα άγχους και κατάθλιψης. Βρέθηκε, επίσης, σε άλλες έρευνες, ότι μειώνεται η ψυχολογική ευεξία (επίπεδο βίωσης χαράς και ευτυχίας) και αλλοιώνεται η ποιότητα των σχέσεών μας με φίλους και συναδέλφους, όταν αυτές στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στην ανταλλαγή μηνυμάτων.
Πηγή εικόνας: https://www.ow.gr/
Επιπλέον, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι σε έρευνα στις Η.Π.Α. φαίνεται να είναι πιο ικανοποιητικές οι σχέσεις των φοιτητών με τους γονείς τους, που επικοινωνούν μέσω κλήσης, σε σχέση με τους φοιτητές, των οποίων η επικοινωνία στηρίζεται στη χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι τελευταίοι δηλώνουν ότι νιώθουν μεγαλύτερη μοναξιά, άγχος και συγκρούσεις με τους γονείς τους σε σχέση με τους πρώτους.
Πηγή εικόνας: https://ampa.lifo.gr/
Τα άτομα που χρησιμοποιούν υπερβολικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τείνουν να είναι περισσότερο εσωστρεφείς και με χαμηλή αυτοεκτίμηση συγκριτικά με τα άτομα που τα χρησιμοποιούν λιγότερο, όπως δείχνουν μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε διαφορετικές μεταξύ τους χώρες (Ολλανδία, Σερβία, Χονγκ Κονγκ, Κορέα).
Πηγή εικόνας: https://www.lifo.gr/
Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι η υπερβολική ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να οδηγήσει το άτομο σε σοβαρό εθισμό, όπως και άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες και συνήθειες.
Τέλος, έχει αποδειχθεί οτι αυτή η βλαβερή συνήθεια επιφέρει αλλαγές σε περιοχές του εγκεφάλου, που συνδέονται με κατάθλιψη και αυξημένη ευερεθιστότητα.
Πηγή εικόνας: https://www.businessinsider.com/
Συναισθηματική Ευημερία και Social Media
Σε έρευνα, που στόχος της ήταν η μέτρηση της επίδρασης της ενεργητικής και παθητικής χρήσης του Facebook στη διάθεση των ανθρώπων, βρέθηκε ότι το 50% των συμμετεχόντων χρησιμοποιούσαν περισσότερο παθητικά παρά ενεργητικά την εφαρμογή. Αυτό σημαίνει ότι οι περισσότεροι χρήστες προτιμούν να παρακολουθούν τις ζωές των άλλων ανθρώπων παρά να αναρτούν οι ίδιοι πληροφορίες για την προσωπική τους ζωή. Αντίθετα, οι ενεργητικοί χρήστες προτιμούν να παράγουν πληροφορίες και να συνομιλούν με άλλους διαδικτυακά. Μέσω της ενεργητικής χρήσης των social media το άτομο έχει την ευκαιρία να παρουσιάσει τον εαυτό του ωραιοποιημένο, πολύ περισσότερο απ’ ότι θα ήταν εφικτό στην πρόσωπο με πρόσωπο επαφή. Είναι δυνατό να χρησιμοποιεί φίλτρα, να επεξεργάζεται τις φωτογραφίες του ή και να παίρνει έγκριση από φίλους προτού ανεβάσει κάτι, ικανοποιώντας έτσι ανάγκες αυτοπαρουσίασης και αυτοεπιβεβαίωσης.
Πηγή εικόνας: https://www.lifo.gr/
Ένα άλλο -ακόμα πιο σημαντικό- εύρημα της ίδιας έρευνας είναι ότι η παθητική χρήση του Facebook προβλέπει μια φθίνουσα πορεία της συναισθηματικής ευημερίας, και αυτό συμβαίνει μέσω της υποκίνησης αισθημάτων φθόνου. Όταν το άτομο παρακολουθεί διαδικτυακά ένα πρότυπο ζωής, που δε μπορεί να ακολουθήσει το ίδιο, μπαίνει σε μια διαδικασία κοινωνικής σύγκρισης με αναπόφευκτο το αίσθημα φθόνου και κατωτερότητας ή ανεπάρκειας.
Πηγή εικόνας: https://faculty.lsu.edu/
Η σχέση ανάμεσα στην ενεργητική χρήση και την ευημερία από την άλλη είναι πιο ισχνή. Σε κάποιες περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί θετική συσχέτιση ανάμεσα στην ενεργητική χρήση του Facebook και τη βελτίωση της ευημερίας, αλλά σε πολλές έρευνες φάνηκε να μην ισχύει αυτό το αποτέλεσμα.
Πηγή εικόνας: https://www.kathimerini.gr/
Δύο ελαφρώς διαφορετικές έρευνες καταδεικνύουν πως η αποχή από το Facebook βελτιώνει τη συνολική διάθεση των ατόμων. Η πρώτη εξέτασε το ενδεχόμενο καθολικής αποχής από το Facebook, η οποία οδήγησε σε αύξηση της γνωστικής και της συναισθηματικής ευημερίας. Η δεύτερη μελέτησε το ενδεχόμενο μείωσης της ώρας που αφιερώνεται στο Facebook από τους συμμετέχοντες σε σύγκριση με μια δεύτερη ομάδα συμμετεχόντων, οι οποίοι συνέχισαν να το χρησιμοποιούν με τη καθιερωμένη συχνότητα. Τα αποτελέσματα της εν λόγω έρευνας δείχνουν ότι στην πρώτη περίπτωση της μειωμένης χρήσης (10 λεπτά τη μέρα για 3 εβδομάδες) μειώθηκε σημαντικά το επίπεδο μοναξιάς και κατάθλιψης, ενώ δεν υπήρχαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στα επίπεδα κοινωνικής υποστήριξης, αυτοεκτίμησης και ψυχολογικής ευημερίας.
Όπως γίνεται ευκρινές από τα παραπάνω, η υπερβολική χρήση των social media, που αποτελεί μείζον θέμα της εποχής μας, πλήττει την ανθρώπινη ζωή πολύπλευρα καθώς οδηγεί σε απομόνωση, άγχος, πεσμένη διάθεση, εξάρτηση διαστρέβλωση της αυτοεικόνας μας και, φυσικά, ελαττώνει τις επικοινωνιακές μας δεξιότητες οδηγώντας μας σε περισσότερες ρίξεις με τους ανθρώπους γύρω μας.
Πηγή εικόνας: https://socialwelfare.upatras.gr/
…και γιατί συνεχίζουμε να είμαστε χρήστες των social media ;
Γνωρίζοντας τα παραπάνω εύλογα θα ρωτούσε κανείς: «Γιατί συνεχίζουμε να χρησιμοποιούμε τα social media και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, αφού μας κάνουν να αισθανόμαστε χειρότερα;». Οι λόγοι είναι κατά βάση 4:
-
για να είμαστε ενήμεροι σχετικά με το πώς λειτουργούν τα κοινωνικά δίκτυά μας,
-
για να διατηρούμε κοινωνικές σχέσεις,
-
γιατί οι άνθρωποι επιδίδονται σε συμπεριφορές, στις οποίες είναι εθισμένοι ακόμα κι αν αυτές έχουν αρνητικές συνέπειες
-
και τέλος, γιατί οι άνθρωποι κάνουν εσφαλμένες προβλέψεις σχετικά με το πώς η χρήση του Facebook θα τους κάνει να αισθανθούν.
Πηγή εικόνας: https://www.linkedin.com/
Αναμφίβολα, τα social media έχουν ριζωθεί στη ζωή μας και αποτελούν μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς μας, είτε με ενεργητικό είτε με παθητικό τρόπο, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό για τον κάθε άνθρωπο. Ποικίλες έρευνες έχουν αποδείξει οτι η υπερχρήση των social media βλάπτει σημαντικά την εικόνα που έχει ο καθένας για την ποιότητα ζωής του και τα επιτεύγματά του, γεγονός που γεννά αισθήματα αναξιότητας και κατάθλιψης. Ωστόσο, οι συνέπειες δεν είναι μόνο ατομικές και εσωτερικές, αλλά κοινωνικές και παρατηρήσιμες. Το αίσθημα μοναξιάς αποτελεί πλέον βασικό συναίσθημα του σύγχρονου ανθρώπου και κεντρική πηγή πολλών ψυχολογικών προβλημάτων. Η ικανότητα του ατόμου να αλληλεπιδρά με τον περίγυρό του άνετα και αποτελεσματικά, να συνάπτει σχέσεις φιλικές ή ερωτικές, έχει πληγεί σημαντικά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια με αποτέλεσμα οι κοινωνίες μας να χτίζονται μέσα από τα social media και να μη στηρίζονται πλέον στην ουσιαστική, δια ζώσης, «ζωντανή» επαφή με τον συνάνθρωπο.
Πηγή εικόνας: https://www.oneman.gr/
Βιλιογραφία – Πηγές:
Εφαρμογές Κοινωνικής Ψυχολογίας, Joseph P. Forgas, William D. Crano, Klaus Fiedler, Εκδόσεις Πεδίο
Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας, Duane P. Schultz, Sydney Ellen Schultz, Εκδόσεις Πεδίο
Δώρα Παπαναστασίου
Αρθρογράφος
Φοιτήτρια Ψυχολογίας (Πάντειο Πανεπιστήμιο)
Διαβάστε περισσότερα για τη Δώρα Παπαναστασίου εδώ.