Πόσο καλά πιστεύεις ότι γνωρίζεις τον εαυτό σου; Πόσο συχνά έρχεσαι σε επαφή και ειλικρινή επικοινωνία με τις ενδόμυχες ανάγκες και τα συναισθήματά σου στο «εδώ και τώρα»; Η σκέψη μας την περισσότερη ώρα κινείται παλινδρομικά στο παρελθόν και στο μέλλον, ενώ το παρόν δεν είναι πολύ «δημοφιλής στάση» της σκέψης μας. Επιμένουμε να φέρνουμε στη μνήμη μας όσα δεν καταφέραμε ή αγχωνόμαστε για όσα δεν έχουν συμβεί. Η θεραπεία Gestalt έρχεται για να μας βοηθήσει να αποκτήσουμε αυτογνωσία και να εστιάσουμε σε όσα έχουν σημασία σε εμάς και συμβαίνουν αυτή την παρούσα στιγμή.
Πηγή εικόνας: Captain Card
Τι σημαίνει «Gestalt»;
Η προέλευση της λέξης είναι γερμανική και δεν υπάρχει ακριβής μετάφραση στα ελληνικά. Η λέξη Gestalt προσπαθεί να αποδώσει την έννοια της ολοκλήρωσης, της ολότητας. Ταυτόχρονα, σημαίνει μορφή, φιγούρα, παρουσιαστικό. Η ρίζα της είναι το γερμανικό ρήμα «gestalten» που σημαίνει διαμορφώνω, σχηματίζω ή οργανώνω. Η προέλευση της λέξης υποδηλώνει και τον στόχο της θεραπείας, δηλαδή την οργάνωση/διαμόρφωση της αντίληψής μας για τον εαυτό μας και τον κόσμο και το πώς νοηματοδοτούμε την προσωπική μας εμπειρία.
Πριν τη θεραπεία Gestalt υπήρξε το φιλοσοφικό ρεύμα Gestalt, που ίδρυσε ο Max Wertheimer. O Wertheimer ισχυρίστηκε ότι η ανθρώπινη αντίληψη λειτουργεί ολιστικά, δηλαδή για να αντιληφθούμε μια κατάσταση ή ένα πρόσωπο συνθέτουμε τα επιμέρους στοιχεία σε μεγαλύτερα σύνολα, ώστε να βγάλουμε κάποιο νόημα.
Ψυχοθεραπευτικές «επιλογές»:
Ο κλάδος της ψυχολογίας αποτελείται από αρκετές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Οι βασικότερες 6 είναι οι εξής:
Ψυχαναλυτική/Ψυχοδυναμική: Στόχος της είναι η ανάδυση και κατανόηση των βαθύτερων -συχνά ασυνείδητων- σκέψεων και συναισθημάτων του θεραπευόμενου. Μέσω αυτής της αυτογνωσιακής διαδικασίας επιτυγχάνεται σταδιακά η επίλυση των ενδοψυχικών συγκρούσεων και επομένως των ψυχολογικών δυσκολιών.
Υπαρξιακή: βασίζεται κυρίως στην άποψη της υπαρξιακής ψυχολογίας ότι οι άνθρωποι είναι οντολογικά μόνοι στον κόσμο. Αυτή η αίσθηση της μοναξιάς μας οδηγεί εμάς τους ανθρώπους στη συνειδητοποίηση πως τίποτα δεν έχει πραγματικά νόημα από μόνο του σ’αυτήν τη ζωή. Η αίσθηση της μοναξιάς μπορεί να ξεπεραστεί μόνο όταν εμείς δημιουργήσουμε τις δικές μας αξίες και δώσουμε νόημα στη ζωή μας.
Προσωποκεντρική: Οι στόχοι της είναι τόσο η ανακούφιση όσο και η πρόληψη ψυχολογικών δυσκολιών, οι οποίοι επιτυγχάνονται πρωτίστως μέσα από τη σχέση που δημιουργείται μεταξύ του ψυχοθεραπευτή και του θεραπευόμενου. Η ψυχοθεραπευτική σχέση διέπεται από ενσυναίσθηση, άνευ όρων αποδοχή, γνησιότητα και εμπιστοσύνη.
Γνωσιακή-Συμπεριφορική: Ο συμπεριφορισμός συναντά τη γνωστική προσέγγιση, η οποία επικεντρώνεται στην αντίληψη, τη σκέψη και τον εσωτερικό διάλογο. Είναι μια δομημένη προσέγγιση που εστιάζει στον τρόπο που ο άνθρωπος κατανοεί και ερμηνεύει το περιβάλλον και όσα συμβαίνουν στη ζωή του, στοχεύοντας στην απόκτηση στρατηγικών για τον έλεγχο του φόβου και των δυσμενών σκέψεων.
Συστημική: Προσεγγίζει τον θεραπευόμενο μέσα από τις οικογενειακές και στενές διαπροσωπικές του σχέσεις, θεωρώντας οτι οι ψυχολογικές δυσκολίες συνδέονται με τους ρόλους που υιοθετεί στα διάφορα πλαίσια σχέσεων στα οποία εντάσσεται.Οι συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες επιλύονται μέσα από την ανάλυση και αναδόμηση των σχεσιακών μοτίβων που ο θεραπευόμενος έχει υιοθετήσει και εφαρμόζει αυτόματα στην καθημερινότητά του.
Gestalt.
Ίσως η πιο γνωστή στο ευρύ κοινό είναι η πρώτη, ωστόσο κάθε προσέγγιση από τις προαναφερθείσες έχει αποδειχθεί αποτελεσματική, ανάλογα βέβαια και τη φύση το προβλήματος που αντιμετωπίζει ο κάθε άνθρωπος.
Γιατί να επιλέξω την ψυχοθεραπεία Gestalt;
Η συγκεκριμένη προσέγγιση θεωρείται κατάλληλη για άτομα που αντιμετωπίζουν έντονο άγχος, φοβίες, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, μειωμένη αίσθηση απόλαυσης της ζωής τους, θέματα αυτοεκτίμησης, διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), διαταραχές χρήσης ουσιών, προβλήματα τζόγου και επικοινωνιακές δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Ενδείκνυται επίσης για άτομα που επιθυμούν να ξεπεράσουν τις νευρώσεις, τις προκαταλήψεις, τις εμμονές τους και τα δημιουργικά τους μπλοκαρίσματα. Έτσι, η θεραπεία Gestalt επιτρέπει στον θεραπευόμενο να ζήσει μια πιο ολοκληρωμένη ζωή, δίνοντάς της το νόημα που επιθυμεί ο ίδιος.
Στόχος, λοιπόν, της ψυχοθεραπείας Gestalt είναι η ενσωμάτωση, η αύξηση της επίγνωσης και η επαφή με τον υγιή πυρήνα του ατόμου. Η ενσωμάτωση είναι η αποδοχή των πολώσεων, των αντίθετων πλευρών μας, η αναγνώριση της χρησιμότητάς τους, με σκοπό την ψυχολογική ισορροπία. Η επίγνωση περιλαμβάνει την αυτογνωσία,την επαφή με τις αισθήσεις, τα συναισθήματα,τις σκέψεις και τις μνήμες μας που συνθέτουν την εμπειρία του «Εδώ και Τωρα», τη γνώση του περιβάλλοντος, τη γνώση των επιλογών μας και την αίσθηση ευθύνης απέναντι σε αυτές και την αυτο-αποδοχή. Στο πλαίσιο της θεραπείας Gestalt το άτομο μαθαίνει να αποκτά επίγνωση του τι πράττει και τι βιώνει. Επαφή με τον υγιή μας πυρήνα σημαίνει αύξηση της τάσης μας για αυτορρύθμιση και αυτοδιάθεση. Το άτομο διέρχεται από κάποια στάδια δόμησης ενός ψευδο-εαυτού ώστε να φτάσει στην έκρηξη και την αποδόμηση. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας συνειδητοποιεί οτι δεν αξιοποιεί το σύνολο του δυναμικού του, κι εκεί έρχεται ο ψυχοθεραπευτής για να γεφυρώσει αυτά τα κενά που υπάρχουν στην εμπειρία του ατόμου.
Πιο συγκεκριμένα η θεραπεία Gestalt μπορεί να περιγραφεί ως:
Φαινομενολογική: επιδιώκει να προσδιορίσει την άμεση εμπειρία, αμβλύνοντας την επίγνωση του ατόμου και της πραγματικότητάς του, μέσω της περιγραφής (describing), του παρενθετισμού (bracketing) και της οριζοντιοποίησης (horizontalising).
Υπαρξιακή: βασίζεται στο «εδώ και τώρα», δίνει έμφαση στο ότι το άτομο έχει δικαίωμα επιλογής απέναντι στα υπαρξιακά ζητήματα που αντιμετωπίζει και έχει την ευθύνη για τον προορισμό του.
Βιωματική: εστιάζει στο «τι» και «πώς» ο άνθρωπος σκέφτεται, αισθάνεται και πράττει καθώς αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του.
Διαλογική: ενδιαφέρεται να χτίσει έναν αυθεντικό διάλογο στη θεραπευτική σχέση, θεωρώντας τον προϋπόθεση για την εξέλιξη της θεραπείας.
Σχεσιακή: υποστηρίζει οτι τα άτομα αλληλοσυνδέονται και βρίσκονται σε μια διαρκή κατάσταση αμοιβαίας επιρροής.
Πηγή εικόνας: https://www.saatchiart.com/
5 τεχνικές θεραπείας Gestalt:
Τεχνική άδειας καρέκλας: ο θεραπευόμενος κάθεται απέναντι από μια άδεια καρέκλα και φαντάζεται οτι απευθύνεται σε ένα άλλο άτομο ή στον εαυτό του και εκφράζει σκέψεις και συναισθήματα. Έπειτα, αλλάζει καρέκλα και απαντά από το άλλο κάθισμα. Έτσι, δημιουργείται χώρος για επικοινωνία με ένα άλλο κομμάτι του εαυτού του ή με ένα οικείο του άτομο, με το οποίο βρίσκεται σε σύγκρουση.
Άσκηση υπερβολής: Όταν για τον θεραπευόμενο είναι δύσκολη η λεκτική έκφραση, ο θεραπευτής μπορεί να του ζητήσει να φανταστεί μια κίνηση που αντιπροσωπεύει αυτό που νιώθει και να το κάνει.
Παιχνίδι ρόλων: Αν και η θεραπεία Gestalt βλέπει το άτομο ως όλον, έχει αξία να κάνουμε έναν απολογισμό των μερών μας και του τρόπου με τον οποίο συμβάλλουν στο σύνολο. Οι ασκήσεις ρόλων μπορούν να βοηθήσουν τον θεραπευόμενο να αξιοποιήσει διαφορετικά μέρη του εαυτού του.
Εντοπισμός συναισθήματος: Πέρα από την έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων, μεγάλη σημασία έχει και ο εντοπισμός των αισθήσεων αυτών των συναισθημάτων στο σώμα. Ο θεραπευτής θα ζητήσει από τον θεραπευόμενο να περιγράψει πού και πώς αισθάνεται το εκάστοτε συναίσθημα στο σώμα του (π.χ. άγχος = σφίξιμο στη κοιλιά). Με αυτόν τον τρόπο, το άτομο θα συνδεθεί με την εμπειρία του στο παρόν.
Γλώσσα του σώματος: Σημαντική πηγή πληροφοριών για την κατάσταση του θεραπευόμενου τη στιγμή της θεραπείας είναι η γλώσσα του σώματός του. Συγκεκριμένα, εκφράσεις προσώπου, χειρονομίες, στάση σώματος, οπτική επαφή, τρόπος ομιλίας, πληροφορίες τις οποίες οφείλει να παρατηρεί ο θεραπευτής
Σχέση θεραπευτή-θεραπευόμενου:
Η θεραπευτική σχέση είναι οριζόντια και όχι ιεραρχική, βασίζεται στη γνήσια επαφή, όχι στη χρήση στείρων τεχνικών. Ο θεραπευτής λαμβάνει και καθρεφτίζει αυτό που συμβαίνει στην αλληλεπίδραση με τον θεραπευόμενο και αυτο γίνεται μέρος της θεραπείας. Διαδραματίζει ενεργό ρόλο, δεν αποτελεί ουδέτερη φιγούρα, είναι παρών. Είναι ανοιχτός να συναντήσει τον θεραπευόμενο ολόκληρο, ως ύπαρξη.
Βασικά προσόντα που πρέπει να έχει ένας θεραπευτής Gestalt είναι:
η παρουσία (μια υπαρξιακή στάση, η στάση του «γυρίζω προς τον άλλον»),
η συμπερίληψη (ο θεραπευτής έχει επίγνωση και της δικής του εμπειρίας αλλά και του θεραπευόμενου),
η επικύρωση (η αίσθηση του θεραπευόμενου οτι είναι αποδεκτός χωρίς όρους και χωρίς να νιώθει οτι κρίνεται η συμπεριφορά του),
η ανοιχτή και ειλικρινής επικοινωνία,
η αυτοαποκάλυψη,
η δέσμευση στο διάλογο,
και η μη εκμετάλλευση.
Τέλος ο θεραπευτής κρατά μια θέση Δημιουργικής Αδιαφορίας. Προσεγγίζει το όλον του θεραπευόμενου με ενδιαφέρον και προσοχή, χωρίς να επενδύει αποκλειστικά στο αποτέλεσμα και στην αλλαγή, καθώς αυτά είναι φυσικά αποτελέσματα της αντιμετώπισης του εαυτού μέσα από το συνεχές της επίγνωσης και της αφομοίωσης.
Προέλευση και Επιρροές:
Η θεραπεία Gestalt προέρχεται από τη Μορφολογική Θεωρία ή Θεωρία Gestalt των Fritz και Laura Perls τη δεκαετία του 1940. Σύμφωνα με τη μορφολογική θεωρία οι άνθρωποι όσον αφορά τα συναισθήματά τους, τη συνείδηση και τις σχέσεις τους αναζητούν αρμονία, σύνθεση και ολότητα, αποζητούν δηλαδή μια τάξη στη ζωή τους. Έτσι, προκειμένου να ξεφύγουν από αυτές τις ημιτελείς καταστάσεις, τείνουν να εκλογικέυουν ό,τι τους συμβαίνει. Βασισμένη σε αυτή τη θεώρηση, η θεραπεία Gestalt στοχεύει στην υπέρβαση του κατατεμαχισμού της σκέψης, των πράξεων και των συναισθημάτων και στην υιοθέτηση μιας πιο ολοκληρωμένης αντίληψης ζωής.
Η εξέλιξη της θεραπείας δέχθηκε επίσης επιρροές από κοινωνικά κινήματα (κυρίως στις Η.Π.Α.), από τάσεις της τέχνης και τις επιστημονικές εξελίξεις της εποχής. Αποτέλεσε σύνθεση φιλοσοφικών και επιστημονικών ρευμάτων όπως της Φαινομενολογίας και της Θεωρίας Πεδίου, του Υπαρξισμού, της Ψυχανάλυσης, της Σωματοψυχοθεραπείας, του Ψυχοδράματος, του Ολισμού, του Ζεν Βουδισμού και του Ταοϊσμού.
Ο πιο στοχευμένος τρόπος για να συμπυκνωθεί η φιλοσοφία της θεραπείας Gestalt είναι παραθέτοντας το παρακάτω ρητό του Haemin Sunim:
«Όσο πιο πολλά παρατηρούμε στο παρόν, τόσο περισσότερο αντιλαμβανόμαστε τη παρουσία αυτού του σιωπηλού παρατηρητή που ενυπάρχει μέσα μας. Στην αρχέγονη κατάσταση της ακινησίας, αυτός ο σιωπηλός παρατηρητής βλέπει τα πάντα, μέσα του και έξω από αυτόν.»
