Πόσο συχνά βλέπουμε παιδία σε διάφορα περιβάλλοντα όπως παιδική χαρά, σχόλειο, σούπερ μάρκετ, ξαφνικά να χτυπιούνται, να κοπανούν ότι βρουν μπροστά τους, να ουρλιάζουν, να τρέχουν ανεξέλεγκτα και χωρίς σταματημό;
Αιτίες αυτών των συμπεριφορών συνήθως τις αποδίδούμε στους γονείς που έχουν κάνει κακομαθημένο το παίδι, στο ότι δεν έχουν μπει τα σωστά όρια, στο ότι το παίδι έχει ΔΕΠΥ -που πλέον έχει γίνει πολύ της μόδας- και χίλια άλλα δυο τα οποία υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα να μην ισχύουν.
Mια λογική εξήγηση αυτού το φαινομένου είναι το πρώιμο τραύμα. Για να καταλάβουμε καλύτερα ποιες είναι οι συνέπειες του πρώιμου τράυματος, θα περιγράψουμε έναν μηχανισμό, το σύστημα απόκρισης στο στρες.
Όλοι μας έχουμε έναν μηχανισμό που ονομάζεται σύστημα απόκρισης στο στρες. Αυτός ο μηχανισμός μας είναι απαραίτητος για την επιβίωση μας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα σύστημα συναγερμού που μας ενεργοποιεί όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα απειλητικό ερέθισμα (αντικειμενικό ή υποκειμενικό) και ύστερα μέσω ομοιοστατικών μηχανισμών ο οργανισμός μας, μας επαναφέρει σε κατάσταση ηρεμίας όταν η απειλή έχει αντιμετωπιστεί.
Έτσι, αν μας πλησιάσει, για παράδειγμα, μια αρκούδα στη μέση του πουθενά, το σύστημα αυτό θα ενεργοποιηθεί, θα μας χτυπήσει “καμπανάκι” και εμείς με ό,τι έχουμε και δεν έχουμε ή θα παλέψουμε ή θα τρέξουμε προς την αντίθετη κατεύθυνση ή θα παγώσουμε. Το παράδειγμα μπορεί να το θεωρήσετε υπερβολικό, αλλά ο λόγος που το έγραψα είναι για να καταλάβετε καλύτερα τις αντιδράσεις πάλη -φυγή- πάγωμα.
Πηγή εικόνας: https://www.verywellmind.com/what-is-the-fight-or-flight-response-2795194
Όταν το σύστημα συναγερμού είναι ενεργοποιημένο η καρδία μας χτυπάει πολύ δυνατά, ο ρυθμός της αναπνοής μας αυξάνεται, το σώμα αποκτά δύναμη και ενέργεια προκειμένου να αντιμετωπίσει την απειλή.
Όταν ένα παιδί βιώνει κάποιο τραύμα όπως παραμέληση, κακοποίηση, απώλεια γονέα, φυσική καταστροφή κ.ά. είναι πολύ πιθανό το σύστημα συναγερμού να γίνει ελαττωματικό, να μένει συνεχώς ενεργοποιημένο και να κρατά το παιδί σε μια μόνιμη κατάσταση επιβίωσης. Επίσης οι ομοιοστατικοί μηχανισμοί που επαναφέρουν το άτομο σε κατάσταση ηρεμίας είναι πιθανό να υποστούν και αυτοί βλάβη.
Έτσι, ακόμα και ένα «αθώο» για μας ερέθισμα όπως ένας μορφασμός, μια άρνηση του γονέα στο παιδί να του αγοράσει κάτι, μια ερώτηση της δασκάλας αν έκανε τις σχολικές του εργασίες, μπορούν να μεταφραστούν ως απειλητικά από το παιδί και στη συνέχεια να αντιδράσουν με πάλη, φυγή ή πάγωμα.
Όταν το άτομο βρίσκεται σε κατάσταση επιβίωσης, ο λογικός εγκέφαλος έχει δώσει τα ηνία στο συναισθηματικό έγκεφαλο. Όποια προσπάθεια ηρεμίας εκείνη τη στιγμή από τη μεριά της δασκάλας ή του γονέα ή του οποιουδήποτε άλλου με τη χρήση της λογικού λόγου π.χ. «Σταμάτα να κάνεις έτσι, πρέπει να ηρεμήσεις» θα αποβεί άκαρπη. Επισης, οποιαδήποτε προσπαθεια «ελέγχου» του παιδιού με τη χρήση φωνών ή τραβηγμάτων ή απειλών, θα προκαλέσει την αύξηση της έντασης του παιδιού. Το παιδί θα συνεχίσει να αντιδρά με τον ίδιο τρόπο.
Πηγή εικόνας: https://rioretreatcenter.com/how-self-image-is-tied-to-trauma/
Είναι λοιπόν σημαντική η συνεχής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στο τραύμα και στις αντίξοες συνθήκες στην παιδική ηλικία και στις ωφέλιμες πρακτικές εφαρμογές στην τάξη, με στόχο την αντιμετώπιση και τη διαχείρηση του στρες. Η ψυχοεκπαίδευση και η συμβουλευτική γονέων είναι επίσης απαραίτητη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ:
Kolk, B. (2022). Το σώμα δεν ξεχνά.(Αγγέλη, Η. Επιμ.). Αθήνα: Κλειδάριθμος.
Γιαννοπούλου, Ι., (2012). Νευροβιολογικές εγγραφές του ψυχικού τραύματος κατά τη διάρκεια της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Β’ Ψυχιατρική Κλινική ΕΚΠΑ. https://www.psychiatriki-journal.gr/documents/psychiatry/23.2-GR-2012-SUP-27.pdf (psychiatriki-journal.gr)
Κατσίκα, Ν. (2020). Ψυχικό τραύµα στην παιδική και εφηβική ηλικία: Ψυχοπαθολογικά χαρακτηριστικά, προστατευτικοί παράγοντες και παράγοντες κινδύνου. (Μεταπτυχιακή Διατριβή). Δημοκράτιο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αλεξανδρούπολη.
https://repo.lib.duth.gr/jspui/bitstream/123456789/14465/1/KatsikaM_2020.pdf
Κατερίνα Πέρρυ
Αρθρογράφος
Φοιτήτρια Ψυχολογίας (Πάντειο Πανεπιστήμιο),
Πτυχιούχος Φωτογραφίας & Οπτικοακουστικών μέσων (ΠΑΔΑ)
Διαβάστε περισσότερα για την Κατερίνα Πέρρυ εδώ.