Ο εμβολιασμός αποτελεί βασικό συστατικό της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και αναμφισβήτητο ανθρώπινο δικαίωμα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Χάρη στην ανάπτυξη και εξέλιξη των εμβολίων, αποτρέπονται κάθε χρόνο 3,5 έως 5 εκατομμύρια θάνατοι από ασθένειες όπως η διφθερίτιδα, ο τέτανος, και η ιλαρά. Γνωστός και ως ενεργητική ανοσοποίηση, ο εμβολιασμός συνιστά μια ασφαλή και αποτελεσματική μέθοδο προστασίας του πληθυσμού, ιδιαίτερα των νηπίων και των παιδιών, από σοβαρές μολυσματικές ασθένειες και δικαίως χαρακτηρίζεται ως κορυφαίο επίτευγμα της ιατρικής και σύμμαχος της ανθρωπότητας.
Φυσιολογικά, ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει μηχανισμούς προστασίας κατά των διαφόρων λοιμώξεων, που αποδίδονται στη συντονισμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Η ανοσολογική απόκριση είναι η ικανότητα του οργανισμού να παραμένει ασφαλής και περιλαμβάνει τόσο γενικές γραμμές άμυνας κατά των περισσότερων μικροβίων, όσο και ειδικές αντιδράσεις εναντίον τους. Έτσι, όταν ένα βακτήριο ή ιός εισβάλλει στο ανθρώπινο σώμα, το ανοσοποιητικό σύστημα ανιχνεύει συγκεκριμένα τμήματα πρωτεΐνης του ξένου οργανισμού, γνωστά και ως αντιγόνα. Στη συνέχεια, η έκθεση στα αντιγόνα, ενεργοποιεί την παραγωγή εξειδικευμένων κυττάρων και κυτταρικών προϊόντων όπως, τα αντισώματα, με σκοπό την εξουδετέρωση του παθογόνου μικροοργανισμού. Ακόμα, η ειδική ανοσολογική απόκριση διατηρείται και μετά την εξάλειψη του «εισβολέα», με τη μορφή ανοσολογικής μνήμης, επιτρέποντας στο ανθρώπινο σώμα να «θυμάται» τα αντιγόνα με τα οποία έχει έλθει σε επαφή, πραγματοποιώντας ισχυρότερες και ταχύτερες επιθέσεις κάθε φορά που τα αντιμετωπίζει.
Η πολυπλοκότητα και η αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος είναι σίγουρα αδιαπραγμάτευτες. Παρ’ όλα αυτά, ορισμένοι παθογόνοι μικροοργανισμοί αποδεικνύονται εξαιρετικά επικίνδυνοι αφού προκαλούν σοβαρές, δυνητικά θανατηφόρες, ασθένειες. Ιδιαίτερα επιρρεπή στις διάφορες λοιμώξεις είναι τα βρέφη και τα μικρά παιδιά, εξαιτίας του ευάλωτου ανοσοποιητικού συστήματος που διαθέτουν. Μπορούν να ασθενήσουν εύκολα, παρουσιάζουν συχνά επιπλοκές ενώ ταυτόχρονα μεταδίδουν τους παθογόνους μικροοργανισμούς σε πολλά άτομα του περιβάλλοντός τους, γεγονός που συνεπάγεται την ευρεία εξάπλωση της λοίμωξης. Ένα από τα πολλά παραδείγματα ασθενειών που τονίζει τον κίνδυνο που διατρέχει η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα αποτελεί ο κοκκύτης. Ο αιτιολογικός παράγοντας της λοίμωξης είναι το βακτήριο Bordetella pertussis που προσβάλει τα βρέφη και τα μικρά παιδιά, με επιπλοκές που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τη σοβαρή πνευμονία, την εγκεφαλοπάθεια ακόμα και το θάνατο. Ωστόσο, οι επιτυχημένες και συστηματικές πρακτικές εμβολιασμού στα παιδιά κατέστησαν δυνατή τη σπουδαία μείωση των ποσοστών νοσηρότητας και θνησιμότητας εξαιτίας των διαφόρων λοιμωδών ασθενειών, όπως αυτή του κοκκύτη. Μάλιστα, στις μέρες μας, τίθενται στόχοι που αφορούν ακόμα και την ολική εξάλειψη ασθενειών, όπως η πολιομυελίτιδα. Όταν η εν λόγω ιογενής λοίμωξη προσβάλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα, γίνεται η αιτία καταστροφής των κινητικών νευρώνων στο νωτιαίο μυελό, το στέλεχος του εγκεφάλου, ή τον κινητικό φλοιό, καταλήγοντας σε οξεία παράλυση και μακροχρόνια αναπηρία ενώ πολλές μπορεί να αποβεί θανατηφόρα. Δυστυχώς, η πολιομυελίτιδα δεν μπορεί να θεραπευτεί εντούτοις, η πρόληψη επιτυγχάνεται με τη χρήση του εμβολίου. Επομένως, η συμβολή των εμβολίων στη διασφάλιση της υγείας των παιδιών είναι τόσο φανερή όσο και ανεκτίμητη και κανένα παιδί δε θα πρέπει να τα στερείται.
Εμβολιασμός | Πηγή εικόνας: istockphoto.com/meshcube
Ως εμβόλιο, ορίζεται η φαρμακευτική ουσία που χορηγείται στον οργανισμό, με σκοπό την ισχυροποίηση του αμυντικού συστήματος έναντι συγκεκριμένων παθογόνων μικροοργανισμών, παρακάμπτοντας τη νόσηση από τη λοίμωξη, στοχεύοντας αποκλειστικά στην απόκτηση ενεργητικής ανοσίας. Τα πιο ευρέως διαδεδομένα εμβόλια είναι εκείνα που περιέχουν είτε μια αδρανοποιημένη ή εξασθενημένη μορφή κάποιου ιού ή βακτηρίου είτε ένα μικρό τμήμα του μικροοργανισμού. Βέβαια, υπάρχουν και άλλοι τύποι εμβολίων όπως τα εμβόλια mRNA και τα εμβόλια με βάση τους ιικούς φορείς.
Όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σχεδόν οι περισσότερες χώρες του κόσμου, διαθέτουν προγράμματα ενεργητικής ανοσοποίησης, τα οποία συνιστούν τα εμβόλια που πρέπει να γίνονται ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Η έναρξη της διαδικασίας εντοπίζεται περίπου στο δεύτερο μήνα της ζωής του παιδιού και ακολουθεί το ενδεδειγμένο χρονοδιάγραμμα της εκάστοτε χώρας. Μάλιστα, η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα πιο σύγχρονα και ενημερωμένα προγράμματα παιδικού εμβολιασμού. Βέβαια, όλα τα φαρμακευτικά σκευάσματα υποβάλλονται σε ελέγχους ασφαλείας και κλινικές δοκιμές και εγκρίνονται για χρήση μόνο αν πληρούν αυστηρά κριτήρια, γεγονός που τα καθιστά απολύτως ασφαλή.
Το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών της Ελλάδας περιλαμβάνει εμβόλια για την πρόληψη των λοιμώξεων με πνευμονιόκοκκο, μηνιγγιτιδόκοκκο, ηπατίτιδα Α και Β, διφθερίτιδα, τέτανο, κοκκύτη, πολιομυελίτιδα, ανεμοβλογιά, αιμόφιλο Β, ιλαρά, παρωτίτιδα, ερυθρά, ροτα-ιό, ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων, φυματίωση και γρίπη. Όλα τα παραπάνω εμβόλια αναγράφονται στο βιβλιάριο υγείας του κάθε παιδιού και πραγματοποιούνται από τον παιδίατρο που συντονίζει τον εμβολιασμό, ώστε να μην παραλειφθεί καμία δόση, συμπεριλαμβανομένων των επαναληπτικών. Ακόμα, ο παιδίατρος είναι υπεύθυνος για την ακριβή ενημέρωση των γονέων σχετικά με την ασφάλεια, τα οφέλη και την αποτελεσματικότητα της ενεργητικής ανοσοποίησης καθώς και τους κινδύνους που επέρχονται αν κάποιο παιδί δε λάβει τα υποχρεωτικά εμβόλια. Ειδικότερα, τόσο οι γονείς όσο και όλοι οι άνθρωποι οφείλουν να γνωρίζουν ότι η μείωση του ποσοστού της εμβολιαστικής κάλυψης ενός πληθυσμού μπορεί να οδηγήσει στην επανεμφάνιση και εξάπλωση μεταδοτικών νοσημάτων, όπως η ιλαρά, η ερυθρά ακόμα και η πολιομυελίτιδα. Τεκμήριο αποτελεί το γεγονός ότι τα περιστατικά ιλαράς και οι θάνατοι από ιλαρά αυξήθηκαν κατά 18% και 43% αντίστοιχα παγκοσμίως το 2022, αφού εκατομμύρια παιδιών δεν εμβολιάστηκαν κατά της λοίμωξης την περίοδο της πανδημίας COVID -19, σύμφωνα με δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Μια άλλη ουσιώδης αρμοδιότητα του παιδιάτρου είναι να προειδοποιήσει και να προετοιμάσει τους γονείς σχετικά με τις ανεπιθύμητες ενέργειες που ενδέχεται να προκαλέσουν τα εμβόλια. Οι παρενέργειες είναι συνήθως ήπιες, σύντομης διάρκειας και εξαρτώνται από το εκάστοτε φαρμακευτικό σκεύασμα και φυσικά από την αντίδραση του κάθε οργανισμού. Το οίδημα, η ερυθρότητα και ο πόνος γύρω από το σημείο της ένεσης, ο πυρετός, ο πονοκέφαλος, η αίσθηση κόπωσης, ο μυϊκός πόνος, το ρίγος και η ναυτία συνιστούν μερικές κοινές ανεπιθύμητες ενέργειες των εμβολίων και καλό θα ήταν, αν υπάρχουν, να αναφέρονται στον υπεύθυνο παιδίατρο από τους γονείς. Τόσο οι ασθενείς όσο και οι επαγγελματίες του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης ενθαρρύνονται να αναφέρουν οποιεσδήποτε ανεπιθύμητες ενέργειες στους αρμόδιους φορείς καθώς, κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα εμβόλια μπορούν να εξελιχθούν περισσότερο και να καθιστούν ασφαλέστερα.
Με στόχο την όσο το δυνατό καλύτερη προστασία, τα παιδιά οφείλουν να εμβολιάζονται από τη στιγμή που το ανοσοποιητικό τους σύστημα είναι ικανοποιητικά αναπτυγμένο για να ανταποκριθεί στα εμβόλια. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις των παιδιών που δεν πρέπει να εμβολιάζονται λόγω της ιδιαίτερης κατάστασης της υγείας τους. Τα εμβόλια δεν ενδείκνυνται για ασθενείς με παθήσεις του ανοσοποιητικού συστήματος, για εκείνους που ακολουθούν θεραπεία με κορτιζόνη ή χημειοθεραπεία καθώς και για άτομα με αλλεργία σε κάποιο συστατικό του εμβολίου. Ωστόσο, οι συγκεκριμένες ευπαθείς ομάδες πληθυσμού μπορούν να ωφεληθούν έμμεσα και να προστατευτούν επαρκώς, όταν οι γύρω τους είναι πλήρως εμβολιασμένοι. Έτσι, η συμμετοχή στον εμβολιασμό και η απόφαση εμβολιασμού των παιδιών δεν πρόκειται για προσωπική υπόθεση αλλά για ζήτημα που αφορά ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο, επηρεάζοντας καθοριστικά τη ζωή πολλών ανθρώπων.
Εμβολιασμός | Πηγή εικόνας: istockphoto.com/meshcube
Αναμφισβήτητα, ο συστηματικός εμβολιασμός παρέχει στα παιδιά και τους εφήβους έγκαιρη, αποτελεσματική και δια βίου προστασία από πολλές επικίνδυνες λοιμώξεις. Χάρη στο έργο του πρωτοπόρου γιατρού Edward Jenner, ο οποίος κατά τα τέλη του 18ου αιώνα ανέπτυξε το πρώτο εμβόλιο κατά της ευλογιάς, το μέλλον της ανθρωπότητας άλλαξε παντοτινά. Από τότε, η ιατρική επιστήμη επένδυσε σημαντικά στην εξέλιξη της ενεργητικής ανοσοποίησης και σημείωσε μια ασταμάτητη και επιτυχημένη πορεία, η οποία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Τελικά, τα εμβόλια αποτελούν το ισχυρότερο όπλο στον αγώνα κατά των λοιμωδών νοσημάτων, σώζουν αμέτρητες ζωές παγκοσμίως κάθε χρόνο και προφυλάσσουν ακόμα περισσότερους ανθρώπους από νόσο ή ισόβια αναπηρία.
Βιβλιογραφία – Πηγές:
Τροποποιημένο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών και Εφήβων 2023, Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Υγείας (2023). Ανακτήθηκε από · file:///C:/Users/PowerPC/Downloads/%CE%95%CE%B8%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%20%CE%A0%CF%81%CF%8C%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1%20%CE%95%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CF%83%CE%BC%CF%8E%CE%BD%20%CE%A0%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CF%8E%CE%BD%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CE%95%CF%86%CE%AE%CE%B2%CF%89%CE%BD%202023_%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%80%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7%20(3).pdf, τελευταία πρόσβαση 25/10/2024.
Vaccines and immunization, World Health Organization. Ανακτήθηκε από: https://www.who.int/health-topics/vaccines-and-immunization#tab=tab_1, τελευταία πρόσβαση 25/10/2024
Ginglen Jacob, Doyle Michael (2023). Immunization. Ανακτήθηκε από: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459331/, τελευταία πρόσβαση 25/10/2024
Justiz Vaillant Angel, Grella Marc (2024). Vaccine (Vaccination). Ανακτήθηκε από: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532895/, τελευταία πρόσβαση 25/10/2024
Δήμητρα Βασιλειάδου
Αρθρογράφος
Φοιτήτρια Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας
Διαβάστε περισσότερα για τη Δήμητρα Βασιλειάδου εδώ.