Δεν υπάρχει επιστήμονας που να ειδικεύεται στην ψυχική και σωματική υγεία του παιδιού, ο οποίος να διαφωνεί στο ότι τα πρώτα 5 χρόνια είναι τα κρισιμότερα και τα πιο καθοριστικά για την υπόλοιπη ζωή του. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου υπερβολική η αγωνία των γονιών για το μέλλον των παιδιών αυτής της ηλικίας, τα οποία τον τελευταίο χρόνο απέχουν σχεδόν από κάθε κοινωνική δραστηριότητα.

Αν το σκεφτεί κανείς, φαντάζει απελπιστικό: Παιδάκια 1,5-2,5 ετών, τα οποία στερούνται την άμεση επαφή με τους συνομηλίκους τους, στα πρώτα, τόσο κρίσιμα αυτά χρόνια για τη ζωή τους. Δεν πηγαίνουν στις κούνιες. Δεν κοινωνικοποιούνται ούτε με παρέες μεγαλύτερων. Και όταν συναντούν ξένο κόσμο στον δρόμο, δεν μπορούν καν να διακρίνουν τα πρόσωπα και τις εκφράσεις τους. Όσο για τα λίγο μεγαλύτερα παιδάκια, τα οποία είχαν ξεκινήσει τον παιδικό σταθμό, η απότομη απομάκρυνσή τους από το “δεύτερο σπίτι τους”, από τους αγαπημένους τους φίλους, από πολύτιμες γνώσεις και παιχνίδια που ενισχύουν την ψυχοκινητική τους ανάπτυξη, δεν μπορεί να μην έχει επιπτώσεις στην συμπεριφορά και τις ικανότητές τους

Η Καθηγήτρια Παιδιατρικής – Αναπτυξιακής Παιδιατρικής της Β’ Παιδιατρική Κλινική του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Λωρέττα Θωμαΐδου μιλά στο Infokids.gr για όλα τα παραπάνω, απαντά στα πιο καίρια ερωτήματα των νέων γονιών και -ευτυχώς- ακούγεται καθησυχαστική (*).

«Ευτυχώς τα ειδικά σχολεία έμειναν ανοιχτά σχεδόν καθ’όλη την διάρκεια της πανδημίας»

Αναφερόμενη στην ομάδα παιδιών που ανησυχεί περισσότερο γονείς και εκπαιδευτικούς, η κ. Θωμαΐδου διευκρινίζει: «Ευτυχώς στα παιδιά με αναπτυξιακά προβλήματα, με τα οποία ασχολούμαι εγώ, δεν έχουν αλλάξει πολλά πράγματα, αφού τα ειδικά σχολεία σχεδόν σε όλη την πανδημία παρέμειναν ανοιχτά. Βέβαια, ακόμα και αυτά, επειδή άλλαξε ο τρόπος ζωής τους και η συμπεριφορά των γονέων, καθώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα προβλήματα λόγω των νέων συνθηκών, εμφανίζουν επιδείνωση στη συμπεριφορά τους: Κατά κανόνα τα παιδιά αντιδρούν με μεγαλύτερη υπερκινητικότητα, με περισσότερο χειριστικού τύπου διαταραχές συμπεριφοράς και με διαταραχές ύπνου, ενώ μπορεί να εμφανίσουν και επιθετικότητα.» Σε κάθε περίπτωση, υπογραμμίζει η γιατρός, παίζει μεγάλο ρόλο η συμπεριφορά του γονιού, η οποία μπορεί να επηρεάσει τρομερά την αντίδραση των παιδιών με τέτοιες δυσκολίες.

Καθυστέρηση στον λόγο και την κοινωνικοποίηση για τα παιδιά του παιδικού σταθμού

«Αναφορικά με τα παιδιά προσχολικής ηλικίας χωρίς αναπτυξιακά προβλήματα, τα οποία δεν πηγαίνουν στον παιδικό σταθμό και δεν κοινωνικοποιούνται με ομαδικές δραστηριότητες, φαίνεται να υπάρχει μια καθυστέρηση στον λόγο, αλλά και στην κοινωνικοποίησή τους. Όσο για τα ακόμα μικρότερα παιδιά, ηλικίας 1,5-2,5 ετών δεν φαίνεται ακόμα να έχουν υπάρξει επιπτώσεις» εξηγεί η κ. Θωμαΐδου, η οποία καθησυχάζει λέγοντας, ότι σε αυτές τις ηλικίες το παιδί εξαρτάται ακόμα λιγότερο από το κοινωνικό σύνολο και περισσότερο από τους γονείς του, με τους οποίους έχει τουλάχιστον την ευκαιρία να περνά στο lockdown περισσότερο χρόνο.

Για τα παιδιά που πηγαίνουν στον παιδικό σταθμό, συγκεκριμένα, διευκρινίζει: «Οι κοινωνικές συναναστροφές με συνομήλικα παιδιά παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του παιδιού. Η τηλεκπαίδευση που έχει εφαρμοστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη συνολική σχολική εμπειρία, καθώς η μάθηση βασίζεται, ειδικά για τα μικρά παιδιά, στην εμπειρία, τη συνεργασία και τη συμμετοχή, τα οποία είναι αδύνατον να επιτευχθούν εξ αποστάσεως. Τα παιδιά χρειάζονται τη ρουτίνα του σχολείου, να δουν τους φίλους και τους δασκάλους τους. Για αυτό το σχολείο είναι κάτι παραπάνω από τα μαθήματα. Έτσι αναπόφευκτα επηρεάζεται η κοινωνική συμπεριφορά κυρίως των παιδιών προσχολικής και σχολικής ηλικίας. Τα παιδιά στην προσχολική ηλικία που δεν έχουν κοινωνικές επαφές με συνομήλικα τους παιδιά ή άλλους ενήλικες, εκτός από τους γονείς τους, μπορεί να εκδηλώσουν προσκόλληση σε αυτούς με αποτέλεσμα δυσφορία ή κλάμα όταν απομακρύνονται από αυτούς. Τα παιδιά επιστρέφοντας στις σχολικές τάξεις, σίγουρα θα χρειαστούν χρόνο προσαρμογής, ειδικά αν οι κοινωνικές τους δεξιότητες δεν είχαν παγιωθεί σε προγενέστερο χρόνο, προ κορονοϊού».

Μικρότερες οι επιπτώσεις για τα παιδιά κάτω των 2 ετών

«Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μέχρι την ηλικία περίπου των 2 ετών έχουν ανάγκη κυρίως το αίσθημα ασφάλειας που προέρχεται από τους ίδιους τους γονείς που αποτελούν και τον πρώτο φορέα κοινωνικοποίησής τους. Από τα 2 έτη και μετά το παιδί αρχίζει να ενδιαφέρεται και για τα άλλα παιδιά. Το παιχνίδι και η επαφή με άλλα παιδιά ενισχύουν την κοινωνικοποίησή του και το βοηθούν να αναπτυχθεί ομαλά. Επίσης, ο παιδικός σταθμός συμβάλλει προς την κατεύθυνση αυτή προσφέροντας ερεθίσματα και εμπειρίες στο παιδί. Λόγω λοιπόν, της τρέχουσας κατάστασης, καλό είναι οι γονείς να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο για παιχνίδι με τα παιδιά προσχολικής ηλικίας και να δημιουργούν τις συνθήκες κοινωνικοποίησης στο μέτρο που οι συνθήκες το επιτρέπουν» λέει η γιατρός.

Σε «χειρότερη μοίρα» οι μαθητές της Ά και Β’ Δημοτικού και οι φοιτητές

«Ιδιαίτερα έντονο παρουσιάζεται το πρόβλημα του lockdown στα παιδιά που πήγαιναν πέρσι στην Ά και φέτος στην Β’ Δημοτικού», διευκρινίζει η κ. Θωμαΐδου λέγοντας, ότι «αυτά τα παιδάκια είναι που έχουν τις πιο έντονες επιπτώσεις της απομόνωσης από τις άλλες ηλικίες, γιατί η είσοδος στο σχολείο, δηλαδή η Πρώτη Δημοτικού, αποτελεί μια απαρχή ενός νέου τρόπου ζωής στο παιδί, είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός αναπτυξιακός σταθμός. Τα παιδιά αυτά, όμως, έχουν γνωρίσει το σχολείο μόνο μέσω της τηλεκπαίδευσης –που βέβαια ευτυχώς που υπάρχει και αυτή. Τα παιδιά, όμως, αυτά δεν έχουν καταλάβει τι σημαίνει σχολείο και τι διαφορά έχει αυτό από τα παιδικά που βλέπουν στην τηλεόραση» επισημαίνει η ίδια και εκφράζει έντονα την ανησυχία της για το αν θα μπορέσουν ποτέ τα παιδιά αυτά να αναπληρώσουν ακαδημαϊκά τον χαμένο αυτό χρόνο, ο οποίος τους έχει αφήσει πολύ σημαντικά και ίσως δυσαναπλήρωτα κενά.

Τονίζει δε, ότι άσχημα είναι τα πράγματα και για τους φοιτητές, ειδικά όσους έχουν εργαστήρια ή τους φοιτητές ιατρικής που πρέπει να έρθουν σε επαφή με ασθενείς, οι οποίοι έχουν πολύ μικρή κλινική εμπειρία, αφού λόγω Covid-19 δεν μπορούν να εκπαιδευτούν καλά.

Ένα ερώτημα που απασχολεί πάρα πολλούς γονείς είναι, κατά πόσο θα επηρεάσει την υγεία των παιδιών το “αποστειρωμένο” περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν έναν χρόνο τώρα. Υπάρχει κίνδυνος τον επόμενο χειμώνα να έχουμε ακόμα και επικίνδυνες ιώσεις, λόγω του αδρανούς ανοσοποιητικού τους τώρα;

«Όσο η πανδημία του κορονοϊού επιμένει, τόσο  και περισσότερο η χρήση των αντισηπτικών και απολυμαντικών προιόντων αυξάνει σε μία προσπάθεια να περιορίσουμε τον ιό. Μία σχετικά πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στην Αμερική τον Μάιο του 2020 έδειξε ότι το ένα τρίτο των συμμετεχόντων έκαναν ριψοκίνδυνη χρήση των απολυμαντικών προϊόντων (πχ. έπλεναν τα ψώνια από  το σούπερ μάρκετ με χλωρίνη). Επιπλέον, κάποια από τα απολυμαντικά και αντισηπτικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται ευρέως αυτή την περίοδο περιέχουν διάφορα συστατικά (π.χ. αρώματα) τα οποία είναι πιθανό να πυροδοτήσουν το άσθμα και άλλες αλλεργίες. Είναι πολύ νωρίς για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων σχετικά με την επίδραση του αποστειρωμένου περιβάλλοντος στην υγεία των παιδιών παρόλα αυτά γνωρίζουμε ότι η έκθεση στα βακτήρια, στα βρέφη, βοηθάει να αναπτυχθεί το ανοσοποιητικό τους σύστημα. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στα παιδιά προσχολικής-σχολικής ηλικίας όπου η ελαχιστοποίηση σε αύτη την έκθεση δεν διεγείρει επαρκώς το ανοσοποιητικό σύστημα.

Πώς θα προστατεύσουμε τα παιδιά μας από όλο αυτό;

«Τα παιδιά νιώθουν ασφάλεια όταν τηρείται το πρόγραμμά τους. Είναι σημαντική, λοιπόν, στο μέτρο που οι συνθήκες το επιτρέπουν, η τήρηση της καθημερινής ρουτίνας και του προγράμματος των παιδιών.  Το ίδιο ισχύει και για τον ύπνο. Τα παιδιά, λόγω της εναλλαγής σχολείο- τηλεκπαίδευση έχουν αλλάξει τις συνήθειες τους σε σχέση με τον ύπνο με αποτέλεσμα ακόμα και τα παιδιά δημοτικού να πηγαίνουν για ύπνο τις πρώτες πρωϊνές ώρες.

Επίσης, είναι σημαντικό οι γονείς να ενθαρρύνουν το παιδί να βγαίνει έξω από το σπίτι για σωματική άθληση (ποδήλατο, περπάτημα στο πάρκο ή στο δάσος). Επιπλέον, δεν πρέπει να παραβλέπεται η σημασία της κοινωνικής επαφής με τους συνομηλίκους τους. Θα πρέπει, λοιπόν, οι γονείς να ενισχύουν τις κοινωνικές επαφές των παιδιών τους, έστω και μέσω των ηλεκρονικών υπολογιστών. Τέλος, οι γονείς δεν πρέπει να ξεχνάνε πόσο ωφέλιμος είναι για τα παιδιά και τη συναισθηματική τους ασφάλεια ο ποιοτικός χρόνος γονέα- παιδιού. Καλό είναι οι γονείς ακόμα και αν εργάζονται από το σπίτι, να προγραμματίσουν τη μέρα τους με τέτοιο τρόπο,  ώστε να αφιερώνουν κάποιο χρόνο για δημιουργικές δραστηριότητες ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται το παιδί (π.χ. χειροτεχνίες, ζωγραφική, μαγειρική, επιτραπέζια) και ουσιαστική επικοινωνία. Οι γονείς θα πρέπει να ενθαρρύνουν τα παιδιά να εκφράζουν τις ανησυχίες τους και τα συναισθήματά τους.»

Όσο για τις ώρες που ο γονιός εργάζεται, το παιδί, ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο που βρίσκεται «μπορεί να απασχοληθεί με διάφορα παιχνίδια τα οποία όχι μόνο ενισχύουν αντίστοιχες δεξιότητές (γλωσσικές, γνωστικές, κινητικέ κλπ) αλλά συμβάλλουν και στην έκφραση του συναισθήματος. Οι γονείς καλό είναι να ενημερώσουν τα παιδιά για το τι σημαίνει τηλεργασία – σεβόμενοι πάντα το αναπτυξιακό τους επίπεδο-  έτσι ώστε τα παιδιά να γνωρίζουν εκ των προτέρων τις ώρες που θα πρέπει να κάνουν ησυχία και να περιοριστούν στο δωμάτιο τους.

Το να κρατήσει, όμως, ο γονέας το παιδί απασχολημένο με κάτι για αρκετές ώρες είναι αρκετά δύσκολο, ειδικά εάν το παιδί είναι μικρής ηλικίας ή δεν έχει άλλο αδερφάκι για να παίξει. Ο γονέας μπορεί να καταγράψει σε μια λίστα δραστηριότητες που γνωρίζει ότι αρέσουν στο παιδί και ξέρει ότι θα απασχοληθεί για αρκετή ώρα.

Μια καλή ιδέα για παιδιά μικρότερης ηλικίας είναι τα παζλ, η ζωγραφική, τα τουβλάκια και τα κατασκευαστικά παιχνίδια αλλά και το κουκλόσπιτο που καλλιεργεί τη φαντασία. Για μεγαλύτερα παιδιά θα βοηθούσαν τα εκπαιδευτικά παιχνίδια στον ηλεκτρονικό υπολογιστή αλλά με χρονικό περιορισμό, γιατί τα παιδιά είναι ήδη επιβαρυμένα λόγω της τηλεκπαίδευσης. Επίσης, τα μεγαλύτερα παιδιά καλό είναι να ενθαρρύνονται είτε να γράφουν ημερολόγιο και να καταγράφουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους είτε να γράψουν μια ιστορία και να την εικονογραφήσουν, ή να ξεκινήσουν να διαβάζουν ένα βιβλίο. Επίσης, μια καλή δραστηριότητα είναι η αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο για ένα θέμα που τα ενδιαφέρει και  η καταγραφή των πληροφοριών. Η κατάσταση είναι πιο εύκολη όταν υπάρχουν αδέρφια. Σε αυτήν την περίπτωση τα επιτραπέζια παιχνίδια είναι μια καλή ιδέα. Επίσης, τα παιδιά μπορούν να φτιάξουν το δικό τους επιτραπέζιο, να οργανώσουν και να τακτοποιήσουν το δωμάτιο τους ή ακόμα  Γενικώς, τα παιδιά θα πρέπει να ενθαρρύνονται από τους γονείς να απασχοληθούν με την αγαπημένη τους δραστηριότητα αλλά και να γίνουν τα ίδια ευρηματικά όταν νιώθουν ότι τα έχουν βαρεθεί όλα.»

(*) Για τη σύνταξη των απαντήσεων συνεργάστηκαν ακόμα τρεις ειδικοί θεραπευτές, οι κυρίες Κλαίρη Σιάρκου, Αντιγόνη Χολέβα και Μαρία Γάνου.