Το συναισθηματικό φαγητό αποτελεί την αντίδραση σε αρνητικά συναισθήματα. Η τάση για υπερφαγία ως αποτέλεσμα προ υπαρχόντων αρνητικών συναισθημάτων όπως άγχος και ευερεθιστότητα. Στις διατροφικές διαταραχές το συναισθηματικό φαγητό υποδηλώνει αδυναμία διαχείρισης των συναισθημάτων. Επιπλέον μπορεί να συνδεθεί με το τσιμπολόγημα, την αυξομείωση του βάρους, την κακή διάθεση ακόμη και την κατάθλιψη. Υπάρχουν ισχυρισμοί που πιστεύουν ότι μείωση του συναισθηματικού φαγητού οδηγεί σε απώλεια βάρους αλλά σε άλλες μελέτες δεν υπάρχει αυτή η θετική συσχέτιση. Το συναισθηματικό φαγητό δεν είναι απλό και δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση του όρου. Πολλές φορές υποδηλώνει αδυναμία ελέγχου σε όλα εκείνα τα ερεθίσματα που σχετίζονται με το φαγητό και τις αισθήσεις (πχ μυρωδιά, όψη).
Που βασίζεται το emotional eating;
Η συναισθηματική διατροφή είναι τόσο πολυδιάστατη που με τα μέχρι τώρα εργαλεία που έχουμε είναι δύσκολο να την προσδιορίσουμε ακριβώς. Έχει να κάνει με την μη διαχείριση των συναισθημάτων την ώρα του φαγητού, την απουσία κατανόησης των σωματικών και βιολογικών μηνυμάτων έναντι εκείνων που προέρχονται από μια παρόρμηση και επιθυμία, καθοδηγούμενες από συναίσθημα. Το άτομο κατά την διαδικασία του φαγητού βιώνει στρες ενώ είναι έκδηλη η απώλεια ελέγχου. Παρά την έλλειψη έγκυρων εργαλείων για την αξιολόγηση της συναισθηματικής διατροφής σειρά παρεμβάσεων έχουν πραγματοποιηθεί. Η συναισθηματική διατροφή επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να κάνει ουσιαστικές αλλαγές για την επίτευξη απώλειας βάρους.
Ενσυνείδητη διατροφή & Mindfulness
Έχει να κάνει με την αναγνώριση των αρνητικών και άβολων συναισθημάτων, την αποδοχή τους χωρίς κριτική και με συμπόνια προς τον εαυτό μας. Η υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς και στάσης που διακατέχεται από αντίληψη της στιγμής που βιώνουμε, χωρίς κριτική και με ενσυνειδητότητα. Η πιο γνωστή παρέμβαση είναι η MBSR (mindfulness based stress reduction). Ωστόσο ακόμη δεν είναι ξεκάθαρο ποια πτυχή του παραπάνω προγράμματος, δηλαδή αν ο διαλογισμός, ή η ψυχολογική εκπαίδευση ή ο συνδυασμός των δύο είναι που ευθύνεται για τα θετικά οφέλη.
Γενικότερα τα αποτελέσματα των μελετών που βασίζονται στο mindfulness είναι ανάμεικτα όσον αφορά την απώλεια βάρους και για αυτό το λόγο δεν μπορούμε να αποφανθούμε με σιγουριά για την επικείμενη επιτυχία η αποτυχία μιας τέτοιας παρέμβασης. Αυτό συμβαίνει διότι οι περισσότερες από τις σχετικές παρεμβάσεις είτε δεν έχουν κάνει χρήση έγκυρων εργαλείων είτε δεν βασίζονται σε κάποιο έγκυρο και ευρέως αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα πρωτόκολλο. Επιπλέον οι μελέτες εκείνες που έχουν δείξει οφέλη του mindfulness στην μείωση του συναισθηματικού φαγητού ποικίλουν σημαντικά στο πως αξιολογούν και μετρούν την παράμετρο αυτή.
Ωστόσο η ύπαρξη αυτών των θετικών αποτελεσμάτων σε μελέτες το έχουν καταστήσει ως μια συμπληρωματική παρέμβαση στα προγράμματα διαχείρισης βάρους. Είναι γενικά πιο πιθανό η τεχνική του mindfulness να ασκεί επίδραση σε ψυχολογικές παραμέτρους που σχετίζονται με την υπερφαγία και την επικείμενη αύξηση του βάρους.
Παρά το γεγονός ότι πρέπει να βρεθούν πιο ξεκάθαροι τρόποι δόμησης αλλά και αξιολόγησης των παρεμβάσεων, η ανάπτυξη της ενσυνειδητότητας έχει να κάνει περισσότερο με την αντίληψη της βιολογικής πείνας και του κορεσμού. Ωστόσο επειδή υπάρχει πολυπλοκότητα στις παρεμβάσεις απώλειας βάρους δεν μπορούμε να αποφανθούμε με σιγουριά αν η εκπαίδευση στο τομέα του mindfulness (ενσυνειδητότητα) είναι αυτή που επηρεάζει και καθορίζει το αποτέλεσμα.
Τρόποι μέτρησης βαθμού ενσυνειδητότητας
Συνήθως χρησιμοποιούνται ερωτηματολόγια τα οποία στηρίζονται σε κλίμακες που αξιολογούν συγκεκριμένες παραμέτρους και βάσει των δοθέντων απαντήσεων βγαίνει ένα τελικό σκορ. Το σκορ αυτό έχει να κάνει με την ύπαρξη υψηλών ή χαμηλών επιπέδων ενσυνειδητότητας. Στο επιστημονικό άρθρο που αναγράφεται στην βιβλιογραφία χρησιμοποιήθηκε λόγου χάρη το ερωτηματολόγιο FFMQ (Five Facet Mindfulness Questionnaire).
Ωστόσο, όπως αναφέραμε και παραπάνω, σε αυτές τις μελέτες γίνονται προσπάθειες αξιολόγησης και ψυχολογικών παραμέτρων όπως κλίμακες αξιολόγησης του αντιληπτού στρες (πχ PPS 🡪 Perceived Stress Scale). Επίσης υπάρχουν ειδικές κλίμακες που αξιολογούν την ικανότητα αυτοσυγκράτησης, τον έλεγχο των παρορμήσεων και της διαχείρισης του συναισθήματος (πχ DERS 🡪 Difficulties in Emotional Regulation Scale).
Αποτελέσματα
Στην παρούσα μελέτη φάνηκε ότι μετά από την παρέμβαση η οποία βασιζόταν στις αρχές του mindfulness που συνοψίζονται στην πρόταση «Δίνω προσοχή με συγκεκριμένο τρόπο: εκούσια, στην παρούσα στιγμή και χωρίς κριτική!», υπήρχε βελτίωση σε όλες τις παραμέτρους (διαχείριση στρες, αυτοέλεγχος, εναρμόνιση με το σώμα και αναγνώριση των αισθημάτων βιολογικής πείνας/κορεσμού και λοιπών σημάτων σχετικών με την τροφή). Ωστόσο η βελτίωση σε όλες αυτές τις παραμέτρους ήταν υπαρκτή αλλά όχι στατιστικά σημαντική ενώ αρνητικό της μελέτης ήταν η απουσία δείγματος ελέγχου.
Προσωπική Τοποθέτηση: Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τα οφέλη που μπορεί να έχουν όλες εκείνες οι παρεμβάσεις που έχουν ως απώτερο σκοπό την αύξηση της ενσυνειδητότητας ωστόσο το γεγονός ότι τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται στις μελέτες δεν είναι 100% αξιόπιστα ή δεν αποτελούν ξεκάθαρα “evidence based science” μας δυσκολεύει λίγο στο να τα προτείνουμε λέγοντας ότι είμαστε απόλυτοι σίγουροι ότι θα βοηθήσουν το εκάστοτε άτομο στην απώλεια βάρους. Αποτελούν όμως μια συμπληρωματική τεχνική ή πρόταση που θα μπορούσε στα ήδη υπάρχοντα προγράμματα απώλειας βάρους να προσθέσει ένα επιπλέον όφελος. Είναι ένα κομμάτι που έχει σαφώς επιστημονικό ενδιαφέρον και υπάρχει πρόσφορο έδαφος ώστε να μελετηθεί καλύτερα και με πιο έγκυρα μέσα-εργαλεία
Βιβλιογραφία – Πηγές:
Lattimore P. Mindfulness-based emotional eating awareness training: taking the emotional out of eating. Eat Weight Disord. 2020 Jun;25(3):649-657. doi: 10.1007/s40519-019-00667-y. Epub 2019 Mar 11. PMID: 30859465; PMCID: PMC7256094.
Ιάσονας Κακαγής Αρθρογράφος Επιστήμονας Τροφίμων, Φοιτητής Διαιτολογίας, Personal Trainer
