Αναδυόμενη Ενηλικίωση: Έφηβος ή Ενήλικας;

Πώς αισθάνεται άραγε ένας νέος ηλικίας 18-25 ετών, που μόλις τώρα αρχίζει πραγματικά να γνωρίζει τον κόσμο και να ανακαλύπτει την θέση του σε αυτόν; Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει στην ψυχική του υγεία το άγχος και η αβεβαιότητα που βιώνει σε αυτή τη μεταβατική φάση της ζωής του και πώς μπορεί η κοινωνία να τον βοηθήσει ώστε να προσγειωθεί πιο ομαλά στην «ενήλικη» πραγματικότητα;

Ας γνωρίσουμε καλύτερα την έννοια «αναδυόμενη ενηλικίωση».

Αναδυόμενη ενηλικίωση, σύμφωνα με τον ψυχολόγο Arnett, είναι μια μεταβατική  περίοδος, η οποία αρχίζει στα τελευταία χρόνια της δεύτερης δεκαετίας της ζωής και συνεχίζει μέχρι τα μέσα της τρίτης δεκαετίας (περίπου 18-25). Κατά τη διάρκεια της αναδυόμενης ενηλικίωσης το άτομο δεν είναι πλέον έφηβος, αλλά ούτε έχει αναλάβει πλήρως τους ρόλους του ενήλικα. Αντίθετα εξακολουθεί να δοκιμάζει νέα είδη ταυτότητας και να εμπλέκεται σε αναζητήσεις εστιασμένες στον εαυτό.

Οι ερευνητές θεωρούν οτι η αναδυόμενη ενηλικίωση αποτελεί ένα ξεχωριστό αναπτυξιακό στάδιο, κατά το οποίο ο εγκέφαλος εξακολουθεί να αναπτύσσεται και διαμορφώνονται νέες νευρολογικές οδοί. Κατά κύριο λόγο, αποτελεί μια φάση αβεβαιότητας και ανακάλυψης του εαυτού, κατά τη διάρκεια της οποίας οι αναδυόμενοι ενήλικες προσπαθούν να κατανοήσουν τον κόσμο και τη θέση τους σε αυτόν. 

5 χαρακτηριστικά γνωρίσματα  της αναδυόμενης ενηλικίωσης. 

• Η εξερεύνηση ταυτότητας 

Αυτή η πτυχή της αναδυόμενης ενηλικίωσης αφορά τη λήψη σημαντικών αποφάσεων από το άτομο για τις φιλικές και ερωτικές του  σχέσεις, το φύλο και τη σεξουαλικότητα του, την εκπαίδευση, την εργασία, τις πεποιθήσεις, τις ηθικές αξίες  και γενικότερα την κοσμοαντίληψή του. Αναλυτικότερα, αρχίζει να αναρωτιέται τι είδους άτομα θέλει να έχει δίπλα του, τι είδους σχέσεις επιθυμεί να έχει μαζί τους, ποιες είναι ο σεξουαλικές του επιθυμίες και ανάγκες. Ανάμεσα στις τόσες επαγγελματικές επιλογές που υπάρχουν καλείται να ανακαλύψει τα ενδιαφέροντα και τα ταλέντα του καθώς και τη δυνατότητα εξέλιξης και οικονομικής αποκατάστασης που του προσφέρει το κάθε επάγγελμα. Η αναδυόμενη ενηλικίωση χαρακτηρίζεται έντονα, λοιπόν από αυτο-εξερεύνηση και διαμόρφωση της αυτοεικόνας και του περιβάλλοντος του ατόμου. 

• Η αβεβαιότητα 

Η αβεβαιότητα ή αστάθεια είναι έντονα παρούσα στις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στα σχέδια ή στους μακροπρόθεσμους στόχους των νέων, στις διακυμάνσεις της ακαδημαϊκής ή επαγγελματικής πορείας, στις σχέσεις, ακόμα και στις ιδεολογικές μεταβολές. Πολλά ιδανικά που θεωρούνταν δεδομένα αρχίζουν να αμφισβητούνται και ο νέος πολύ συχνά νιώθει οτι δεν ξέρει πού <<ανήκει>>, τι του ταιριάζει καλύτερα και τι θέλει να πετύχει στο μέλλον. Αισθάνεται αβεβαιότητα και αμηχανία τη στιγμή λήψης οποιασδήποτε απόφασης που θα καθορίσει το μέλλον του σημαντικά.

• Η εστίαση στον εαυτό 

Πρόκειται για μια επιθυμία για αυτογνωσία, αυτενέργεια και αυτονομία. Οι αναδυόμενοι ενήλικες λογοδοτούν πλέον σε ελάχιστα άτομα, με αποτέλεσμα να απολαμβάνουν την πολυτέλεια  να εστιάζουν στον εαυτό τους, προτού προβούν σε οποιαδήποτε σοβαρή δέσμευση. Ο νέος πλέον δεν κατευθύνεται και οριοθετείται από τους γονείς του ή την ευρύτερη οικογένειά του, οπότε οποιαδήποτε ενέργειά του εξαρτάται από την κρίση του, την οποία πολλές φορές δυσκολεύεται να εμπιστευτεί. Αυτό, ωστόσο, πυροδοτεί την στροφή στον εσωτερικό του κόσμο και την αναζήτηση και ανάπτυξη μιας προσωπικής πυξίδας.

• Η αίσθηση του ενδιάμεσου 

Η αίσθηση, δηλαδή, των ατόμων οτι δεν είναι πλέον έφηβοι αλλά ούτε και ενήλικες. Σε ορισμένους αυτή η αίσθηση είναι πιο έντονη καθώς, παρά τη σχετική τους αυτονομία, εξακολουθούν να εξαρτώνται οικονομικά από τους γονείς τους. Πολλοί νέοι αδυνατούν να καταλάβουν σε αυτή τη φάση τον ρόλο τους , τις υποχρεώσεις και τις ελευθερίες τους καθώς αναγκάζονται κυρίως λόγω σπουδών να συνεχίζουν να συγκατοικουν με τους γονείς τους. Αυτό πολλές φορές τους δημιουργεί σύγχυση στο αν έχουν όντως περάσει στην αντίπερα όχθη της ενηλικίωσης.

• Η αισιοδοξία 

Η μεταιχμιακή αυτή περίοδος δεν χαρακτηρίζεται μόνο από αρνητικά συναισθήματα, αλλά συνοδεύεται και από  συναισθήματα αισιοδοξίας. Ένα ισχυρό θετικό συναίσθημα σε αυτή τη περίοδο είναι η αισιοδοξία οτι μπορούν να καταφέρουν τα πάντα και η ικανοποίηση από την αυξημένη αυτονομία τους. Ειδικά λίγο πριν την έναρξη αυτής της αναπτυξιακής περιόδου, οι 18χρονοι αισθάνονται αισιοδοξία με τη σκέψη οτι θα σπουδάσουν (πιθανοτατα) αυτό που τους αρέσει , οτι θα γνωρίσουν νέο κόσμο και θα  έχουν τον χρόνο να διασκεδάζουν με τους φίλους τους και κατά περιπτώσεις χαίρονται που θα κάνουν ένα νέο ξεκίνημα σε άλλη περιοχή μακριά από το πατρικό τους, όπου θα αυτονομηθούν ακόμα περισσότερο.

Σκέψεις και στάσεις αναδυόμενων ενηλίκων στις Η.Π.Α και στην Ελλάδα

Έρευνα Πανεπιστημίου Clark 

Σε μια έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο Clark, συμμετείχαν πάνω από 1.000 νεαροί ενήλικες, 18-29 ετών, οι οποίοι κατάγονταν από διάφορες περιοχές των Η.Π.Α. Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν τα εξής:

•  Το 77% των αναδυόμενων ενηλίκων συμφωνούσαν με τη δήλωση <<Διανύω μια περίοδο της ζωής μου κατά την οποία ανακαλύπτω ποιος/ποια πραγματικά είμαι>>,

•  Το 83% των συμμετεχόντων συμφωνούσαν με τη δήλωση <<Αυτή η περιοδος της ζωής μου είναι γεμάτη αλλαγές>>,

• Το 71% συμφωνούσε με τη δήλωση <<Είναι μια περίοδος της ζωής για εστίαση στον εαυτό>>,

•  Το 50% των συμμετεχόντων δεν ήταν πρόθυμοι να παραδεχτούν οτι έχουν εισέλθει πλήρως στην ενηλικίωση,

• Το 90% συμφωνούσαν με τη φράση <<Είμαι σίγουρος οτι θα πετύχω όσα επιθυμώ στη ζωή μου>> και 

• Το 83% συμφωνούσαν με τη δήλωση << Σε αυτή τη περίοδο της ζωής μου τα πάντα είναι πιθανά>>.

Έρευνες του Εργαστηρίου Ψυχολογίας του Π.Τ.Δ.Ε.

Σε δύο έρευνες του Εργαστηρίου Ψυχολογίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης τα αναπτυξιακά γνωρίσματα του φοιτητικού πληθυσμού. Στη πρώτη έρευνα συμμετείχαν φοιτητές και φοιτήτριες του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών , ενώ στη δεύτερη συμμετείχαν φοιτητές διαφόρων πανεπιστημίων με έδρα την Αθήνα (μεταξύ των οποίων και το Ε.Κ.Π.Α). Και στις δύο έρευνες αντανακλώνται τα ισχυρότερα γνωρίσματα των φοιτητών, τα οποία ήταν:

1) η διερεύνηση της ταυτότητας

2) πειραματισμός

3) το αίσθημα του ενδιάμεσου

4) η εστίαση στον εαυτό 

5) η αστάθεια

6) η εστίαση στους άλλους (έγνοια  για τους άλλους).

Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθούν τα ευρήματα και των δύο ερευνών που αφορούν το αίσθημα του ενδιάμεσου. Πιο συγκεκριμένα, στην ερώτηση «Πιστεύεις οτι έχεις γίνει ενήλικος/-η;» η απάντηση «Κατά κάποιο τρόπο ναι, κατά κάποιο τρόπο όχι» επιλέχθηκε από το 71,4% στην πρώτη έρευνα και απο το 62,7% στην δεύτερη έρευνα. Τα υψηλά αυτά ποσοστά μπορούν να αποδοθούν γενικότερα στην αποφυγή ανάληψης ενήλικων ευθυνών και στην παρατεταμένη διερεύνηση της ταυτότητας αλλά και ειδικότερα σε ελληνικές ιδιαιτερότητες, όπως η μακροχρόνια διαμονή  στην πατρική εστία μετά την ενηλικίωση εξαιτίας οικονομικών δυσχερειών και η προσκόλληση στην οικογένεια λόγω της ανάπτυξης ισχυρών συναισθηματικών δεσμών. 

Ψυχική Υγεία Φοιτητών

Τα ποσοστά ψυχοπαθολογίας σε αναδυόμενους ενήλικες- κυρίως φοιτητές- έχουν αυξηθεί σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Τη σκυτάλη κρατούν οι διαταραχές άγχους και η κατάθλιψη και σε μεγάλο βαθμό η αύξηση αυτή οφείλεται στις συνέπειες της πανδημίας του COVID-19. Σύμφωνα με αποτελέσματα έρευνας της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, που πραγματοποιήθηκε το 2021 και συμμετείχαν 145 φοιτητές, εκ των οποίων το 15,9% άνδρες, το 64,7% των φοιτητών εμφάνιζε κάποιου βαθμού κατάθλιψη, ενώ το 27,5% εμφάνιζε μέτρια ως σοβαρή κατάθλιψη. Τα ποσοστά άγχους έφταναν το 77,4% και τα ποσοστά σοβαρού άγχους άγγιζαν το 16,6% . Η πλειοψηφία των φοιτητών έδειξε οτι δεχόταν κοινωνική στήριξη, καθώς μόνο το 3,4% λάμβανε χαμηλή κοινωνική στήριξη, ωστόσο παράλληλα υποστήριζε οτι η καραντίνα έπληξε σοβαρά το επίπεδο των σπουδών τους. 

Σε πιο πρόσφατη έρευνα το 2022 από το Gallup & Lumina Foundation, όπου συμμετείχαν 12.000 απόφοιτοι λυκείου, που δεν είχαν ολοκληρώσει τις σπουδές τους, πάνω από το 40% εξ αυτών είχαν σκεφτεί να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους. Το συναισθηματικό στρες και η προσωπική ψυχική υγεία αποτελούσαν τους συνηθέστερους λόγους ώθησης στην εγκατάλειψη των σπουδών. Η καθηγήτρια Sarah K. Lipson δηλώνει οτι το 75% των προβλημάτων ψυχικής υγείας εμφανίζονται στα μέσα της δεκαετίας των 20, γεγονός που καθιστά τα φοιτητικά χρόνια μια επιδημιολογικά πολύ ευάλωτη περίοδο. Υποστηρίζει επίσης οτι αυτό το νέο επίπεδο αυτονομίας που συνοδεύει τη φοιτητική ζωή συμβάλλει στην επιδείνωση των προβλημάτων ψυχικής υγείας. Τα προβλήματα ψυχικής υγείας δυστυχώς κλιμακώνονται στον αυτοκτονικό ιδεασμό που δηλώνει 1 στους 7 φοιτητές σύμφωνα με το Healthy Minds Network.

Όπως φαίνεται λοιπόν από τα παραπάνω δεδομένα, είναι αρκετά υψηλά τα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης σε φοιτητές, ειδικά σε σύγκριση με τα αντίστοιχα ποσοστά σε νέους που δεν σπουδάζουν και βγαίνουν απευθείας στην αγορά εργασίας. Τα αίτια, σύμφωνα με την ερευνήτρια McCloud, είναι κυρίως η αυξημένη πίεση για την επίτευξη υψηλών αποτελεσμάτων σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο αλλά και η πρωτοφανής αύξηση των ενοικίων κατά περίπου 8% (πολύ πιο πάνω από τα παρεχόμενα δάνεια). Αναφέρει επίσης οτι τα προβλήματα ψυχικής υγείας μεταξύ φοιτητών έχουν σχεδόν τριπλασιαστεί μεταξύ 2016-2017 και 2022-2023 από 6% σε 16%. Στην ανάλυση της έρευνας φαίνεται οτι αν εξαλειφθούν οι πιθανοί κίνδυνοι παθολογίας σε φοιτητές, τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης θα μπορούσαν να μειωθούν κατά 6% στις ηλικίες 18-19 ετών. Πως θα μπορούσαν λοιπόν έμπρακτα να περιοριστούν αυτοί οι κίνδυνοι και να γίνει η εμπειρία ένταξης στην ενήλικη ζωή πιο ευχάριστη; 

Αυτοϋποστήριξη 

Τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι αναδυόμενοι ενήλικες αφορούν την απουσία δεξιοτήτων αντιμετώπισης προβλημάτων και κρίσεων και την διαχείριση του στρες. Υπάρχουν ωστόσο τρόποι κατάκτησης τέτοιων δεξιοτήτων καθώς και  υιοθέτησης συνηθειών που απαλύνουν το στρες.

Για την απόκτηση δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων συνίσταται η δημιουργικότητα και το μοντέλο επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων των D’Zurilla και Nezu. 

Η δημιουργικότητα αναπτύσσει την αποκλίνουσα σκέψη, δηλαδή την πρωτοτυπία, την ευχέρεια, την ευελιξία και την επεξεργασία ιδεών. Βοηθά ιδιαίτερα στην ανάπτυξη νοητικών διεργασιών όπως η εστίαση της προσοχής στο πρόβλημα αλλά και η παράλληλη αποστασιοποίηση από αυτό. Διευκολύνει την χαλάρωση, τη καλύτερη διαύγεια και τον καταιγισμό ιδεών, την επιλογή μιας εξ αυτών και την εφαρμογή της.

Το μοντέλο επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων( D’Zurilla, Nezu) είναι ένα μοντέλο που απαρτίζεται από συγκεκριμένα βήματα για την επίλυση προβλημάτων. Τα βήματα είναι τα εξής: Εντοπισμός και κατανόηση προβλήματος,αναζήτηση πιθανών λύσεων, επιλογή καταλληλότερης για την περίσταση λύση, δημιουργία σχεδίου, εφαρμογή σχεδίου και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς του.

Η διαχείριση του στρες μπορεί να αναζητηθεί σε δύο άξονες : τις ψυχαγωγικές δραστηριότητες και τις εσωτερικές διεργασίες.

Ψυχαγωγικές δραστηριότητες θα μπορούσαν να είναι η φυσική άσκηση ( ιδανικά η γιόγκα συνδυασμένη με διαλογισμό), οι τέχνες και η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση του Jacobson, που αποτελεί μια τεχνική μυϊκής σύσπασης και χαλάρωσης ενός συγκεκριμένου σημείου το σώματος και εστίαση της προσοχής του ατόμου στην τοπική αίσθηση που του προκαλεί η διαδικασία. Άλλες αναλγητικές από το στρες δραστηριότητες είναι το χιούμορ, το διάβασμα βιβλίων, η έκθεση σε πράσινους χώρους, η περιορισμένη χρήση του κινητού και άλλων συσκευών και η καθημερινή δημιουργικότητα.

Οι εσωτερικές διεργασίες αναφέρονται στην απόκτηση και αξιοποίηση εσωτερικών πόρων. Οι πιο σημαντικοί εσωτερικοί πόροι θεωρούνται η αυτοσυμπόνια ( ικανότητα διατήρησης μιας ευγενικής στάσης προς τον εαυτό σε δυσάρεστες καταστάσεις), η υψηλή αυτοεκτίμηση, η ενσυνειδητότητα ( εστίαση στο <<εδώ και τώρα>> , το παρόν είναι πιο ελεγχόμενο από το παρελθόν και το μέλλον), η θετική αναπλαισίωση-επαναξιολόγηση καταστάσεων, με άλλα λόγια μια διαφορετική, πιο ωφέλιμη για το άτομο ερμηνεία των καταστάσεων και τέλος η αποδοχή μιας κατάστασης, χωρίς αυτό να συνεπάγεται με παραίτηση. 

Κοινωνική Υποστήριξη

Πέρα από την ατομική προσπάθεια για την καλλιέργεια δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων και για την απόσβεση του στρες, είναι σημαντικό να παρέχεται στα νεαρά άτομα και κοινωνική υποστήριξη, η οποία συνήθως έχει συναισθηματική, έμπρακτη ή ενημερωτική μορφή και προέρχεται από άλλα άτομα. Οι υπηρεσίες υγείας παρέχουν κοινωνική υποστήριξη με δύο τρόπους : 

• Κοινωνική Συνταγογράφηση : εντάσσει το άτομο σε οργανωμένες δραστηριότητες με σκοπό την καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων, την ανάπτυξη σχέσεων και την αύξηση της ενεργητικότητάς του.

• Κοινωνικά Κινήματα : ωθούν το άτομο στη δημιουργία κοινωνικών σχέσεων μέσα από άτυπες, καθημερινές δραστηριότητες όπως η συμμετοχή σε φοιτητικές ομάδες της σχολής.

Υποστήριξη από την Πανεπιστημιακή Κοινότητα 

Μιας και η αναδυόμενη ενηλικίωση συμπίπτει συνήθως με τη περίοδο φοίτησης σε ακαδημαϊκά ιδρύματα, είναι σημαντικό τα πανεπιστήμια να λάβουν μέτρα για την ομαλή ένταξη των φοιτητών σε αυτή τη νέα εποχή στην οποία εισέρχονται. Το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, για παράδειγμα, αναγνωρίζει τις προκλήσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι οι φοιτητές και έχει πάρει τη πρωτοβουλία παροχής ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών. Σε αυτές περιλαμβάνονται: 

1. Η ατομική/ομαδική ψυχολογική-συμβουλευτική υποστήριξη που αποσκοπεί στη παροχή βοήθειας σε ψυχολογικά προβλήματα όπως την έλλειψη κινήτρου, τα ψυχοσωματικά προβλήματα, το άγχος , θέματα διαπροσωπικής και κοινωνικής φύσεως. Ταυτόχρονα παρέχει καθοδήγηση σε ακαδημαϊκά ζητήματα όπως η επίδοση, η προσαρμογή στο πανεπιστήμιο, η παρακολούθηση των μαθημάτων και η ανταπόκριση στις ακαδημαϊκές απαιτήσεις.

2. Στήριξη σε φοιτητές με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες π.χ. γενικές/ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, δυσλεξία, Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας, Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος κ.λπ.

3. Ενημέρωση & Ευαισθητοποίηση μελών του πανεπιστημίου σε θέματα ψυχικής υγείας (μέσω σεμιναρίων, ειδικων διαλέξεων και ημεριδων για την ενθάρρυνση αναζήτησης ψυχολογικής υποστήριξης και τη καταπολέμηση του <<στίγματος>>).

4. Δίκτυο Συνεργασίας: συνεργασία πανεπιστημίου με φορείς Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης Ψυχικής Υγείας( νοσοκομεία, κέντρα ψυχικής υγείας, ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ κ.α.), την τοπική αυτοδιοίκηση και τα συλλογικά όργανα των ΑμΕΑ.

Επιπλέον στο Πανεπιστήμιο Πατρών παρέχονται προγράμματα:

• Ατομικής Συμβουλευτικής  

• Εξ αποστάσεως Συμβουλευτικής

• Ομαδικής Συμβουλευτικής 

• Βιωματικά Σεμινάρια και Επιμορφωτικές Ημερίδες

Στόχος αυτών των προγραμμάτων είναι να βοηθήσουν τους φοιτητές είτε ατομικά είτε ομαδικά να προσαρμοστούν με ευκολία στην ακαδημαϊκή ζωή, να διαχειρίζονται το άγχος των εξετάσεων, τη μειωμένη συγκέντρωση, την απουσία κινήτρων και την αναβλητικότητα, να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες, να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους και να αισθάνονται περισσότερο άνετα με το φύλο και το σώμα τους. Τέλος, παρέχουν βοήθεια και σε άτομα με οποιασδήποτε μορφής ψυχικές διαταραχές .

Το μονοπάτι προς την ενηλικίωση είναι αρκετά δύσβατο για τους περισσότερους νέους και χρονοβόρο. Οι αναδυόμενοι ενήλικες προσπαθούν να βρουν τον προορισμό τους με ελάχιστα εφόδια, ενώ στη διαδρομή έρχονται αντιμέτωποι με ποικιλία και εναλλαγή  συναισθημάτων αβεβαιότητας, αστάθειας, άγχους αλλά και αρκετές φορές ενθουσιασμού και αισιοδοξίας για το μέλλον που θα χτίσουν. Εν πάσει περιπτώσει αποτελεί χρέος της κοινωνίας, της οικογένειας και κάθε επιμέρους θεσμού με τον οποίο αλληλεπιδρούν οι νέοι, να τους προετοιμάζει κατάλληλα ώστε να εισέλθουν στην ενήλικη ζωή με ψυχική ανθεκτικότητα και να τους δίνει ήδη από νωρίς ευκαιρίες για να ανακαλύψουν τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους. Με αυτό τον τρόπο θα μειωθεί σημαντικά το επίπεδο άγχους και άλλων αρνητικών συναισθημάτων που βιώνουν σε αυτή τη χρονική περίοδο και θα ενισχυθεί η συχνότητα βίωσης θετικότερων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ:

Feldman S. Robert, 1996, «Αναπτυξιακή Ψυχολογία: Διά Βίου Προσέγγιση», Εκδόσεις Gutenberg

Γαλανάκη Ευαγγελία, «Αναδυόμενη Ενηλικίωση: Η Αναπτυξιακή Περίοδος των Φοιτητών και των Φοιτητριών», Ανακτήθηκε από https://hub.uoa.gr/emerging-adulthood-the-developmental-period-of-college-students/ 

Μπαρέκα Μεταξία, <<ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΤΟΥ COVID-19 ΣΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ>>, Ανακτήθηκε από https://apothesis.eap.gr/archive/item/90508

Healthy Daily Editorial Team, << Ευάλωτη η ψυχική υγεία των φοιτητών>>,Ανακτήθηκε από https://healthdaily.gr/2023/03/27/evaloti-i-psychiki-ygeia-ton-foititon/ 

Τάνκα Αλεξάνδρα, <<Ψυχική Υγεία : μεγαλύτερο κίνδυνο κατάθλιψης αντιμετωπίζουν οι φοιτητές>>,Ανακτήθηκε από https://www.in.gr/2023/09/29/stories/psyxiki-ygeia-megalytero-kindyno-katathlipsis-antimetopizoun-oi-foitites/

Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής – Υποστήριξη Παρεμβάσεων Κοινωνικής Μέριμνας Φοιτητών ΠΑΔΑ, <<Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη>>, Ανακτήθηκε από https://prosvasi.uniwa.gr/atomiki-psychologiki-ypostirixi/ 

Πανεπιστήμιο Πατρών, <<Κέντρο Ψυχολογικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης>>, Ανακτήθηκε από : http://mentalhealth.wpnet.upatras.gr/

Γιαννιώτη Ελευθερία, <<Προώθηση της ψυχικής ανθεκτικότητας μέσω της ενίσχυσης δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων και διαχείρισης στρες σε νέους ενήλικες>> Ανακτήθηκε από

https://olympias.lib.uoi.gr/jspui/bitstream/123456789/32424/1/%CE%9C.%CE%95.%20%CE%93%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B7%20%CE%95%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%B1%20%282023%29.pdf 

---

Δώρα Παπαναστασίου
Αρθρογράφος
Φοιτήτρια Ψυχολογίας (Πάντειο Πανεπιστήμιο)

Διαβάστε περισσότερα για τη Δώρα Παπαναστασίου εδώ.

---