Όλος ο μήνας Μάρτιος και όχι μόνο η όγδοη μέρα του (γιορτή της γυναίκας) αξίζει δικαιωματικά να είναι αφιερωμένος στη γυναίκα. Έτσι, λοιπόν, ο γράφων του παρόντος άρθρου αποφάσισε να κάνει μια παρουσίαση-κριτική βιβλίου το οποίο είναι γραμμένο από γυναίκα και έχει ηρωίδα γυναίκα, όπως επίσης να πάρει συνέντευξη από τη συγγραφέα του, τη Λίνα Βαρότση.
Το Σήκω από πάνω μου (εκδ. Μεταίχμιο, 2023) δεν είναι ένα απλό μυθιστόρημα, είναι ένα ψυχογράφημα μιας γυναίκας από τα παιδικά της ακόμα χρόνια έως τα τριάντα της. Είναι ένα ψυχογράφημα μιας γυναίκας που βίωσε την απώλεια από πολύ μικρή, με πρώτη αυτήν της μητέρας της όταν ήταν δεκατριών χρονών, και που δεν πήρε την αγάπη που της άξιζε ή τουλάχιστον δεν της εκδηλώθηκε έτσι όπως θα έπρεπε μέσα στο οικογενειακό της πλαίσιο. Είναι ένα ψυχογράφημα μιας γυναίκας που στη συνέχεια κακοποιήθηκε.
Το συγκεκριμένο βιβλίο κερδίζει βαθμιαία τον αναγνώστη, όσο προχωράει η ανάγνωση. Γενικά, ίσως δυσκολευτεί να εγκλιματιστεί στην αρχή, μιας και πολύ συχνά για κάθε γεγονός γίνεται και μια βουτιά στην ψυχοσύνθεση της ηρωίδας, της Νίνας. Αυτό, όμως, είναι που το καθιστά ξεχωριστό και δεν πρέπει να θεωρείται αρνητικό στοιχείο, γιατί δεν είναι καθόλου εύκολο αυτό που καταφέρνει η συγγραφέας. Με απροσδόκητες και πρωτότυπες περιγραφές, μεταφορές, παρομοιώσεις και εικόνες μάς μεταδίδει σε πλήρη βαθμό τις ανάλογες αισθήσεις και την ατμόσφαιρα που επικρατεί. Σε πολλά σημεία η γραφή της είναι αναμφίβολα λυρική και ποιητική.
Από την απώλεια του δίδυμου αδερφού της Νίνας, του Χρίστου, και έπειτα ο αναγνώστης γίνεται πλέον ένα με τη Νίνα, παρόλο που δεν έχουμε και πρωτοπρόσωπη αφήγηση παρά μόνον στο τελευταίο κεφάλαιο –κάτι που ίσως ενίσχυε περισσότερο την ταύτιση–, αλλά τριτοπρόσωπη. Ο τρόπος που περιγράφεται ο πόνος της απώλειας και η σύνδεση που είχε η Νίνα με τον αδερφό της είναι μοναδικός. Όπως μοναδικός είναι και ο τρόπος που μας παρουσιάζεται η κακοποίηση που θα βιώσει από τον Λούσιαν, έναν άντρα στον οποίο θα τη σπρώξει ο πατέρας της για οικονομικά συμφέροντα.
Υπάρχουν αρκετά βιβλία που αφορούν την έμφυλη βία, αλλά τα περισσότερα είναι γεγονός πως είτε υπερβάλλουν με πολύ σκληρές σκηνές είτε μένουν στην επιφάνεια. Στο Σήκω από πάνω μου, όμως, η Λίνα Βαρότση καταφέρνει να δώσει το κακοποιητικό πλαίσιο με έναν πολύ αληθοφανή τρόπο, καθώς διατηρεί ένα μέτρο όσον αφορά τη σκληρότητα και τη δείχνει μόνο όπου χρειάζεται και παράλληλα μας δείχνει πόσο απλά μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο και πώς γίνεται «αποδεκτό» από το ίδιο το θύμα.
Η έλλειψη αγάπης, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η αδυναμία ανεξαρτητοποίησης, ίσως η κατά βάθος θέληση αυτοτιμωρίας για τον άδικο χαμό του δίδυμού της, οι τύψεις και οι ενοχές, χωρίς όμως να φταίει η Νίνα, όπως θα αποδειχτεί, ο φόβος και η ταπείνωση που δημιουργείται από τον Λούσιαν και η επιβολή της δύναμής του είναι μόνο μερικά από τα στοιχεία που την κρατούν αιχμάλωτη σε αυτήν τη νοσηρή σχέση. Ο Λούσιαν συχνά θα την κάνει να νιώθει ότι φταίει εκείνη με τη συμπεριφορά της και το ντύσιμό της για ό,τι της συμβαίνει, κι αυτό πάλι είναι ένα πραγματικό χαρακτηριστικό που έχουν αυτοί οι δράστες, καθώς έχουν την τάση να διαστρεβλώνουν τα γεγονότα και να επιρρίπτουν τις ευθύνες στα ίδια τα θύματα. Κάτι άλλο που θα δούμε είναι η έλλειψη γυναικείας αλληλεγγύης αλλά και γενικότερης ενσυναίσθησης και ευαισθητοποίησης από άτομα που θα μπορούσαν να τη βοηθήσουν.
Ωστόσο, η Νίνα θα βρει τη δύναμη να πολεμήσει αυτό το σκοτεινό τέρας μεταφορικά και κυριολεκτικά. Ο αναγνώστης μένει να ανακαλύψει αν θα βγει νικήτρια ή χαμένη. Μένει να δει τις συνέπειες. Μένει να δει αν η Νίνα θα καταφέρει να βρει ξανά την ελευθερία της, την ψυχική της ηρεμία, αλλά και αν θα καταφέρει να ενωθεί ξανά με την οικογένειά της και γενικότερα να φτιάξει και πάλι τη ζωή της ή μάλλον να καταφέρει να τη φτιάξει για πρώτη φορά…
Απόσπασμα:
Ποια ήταν τα κουτορνίθια, άραγε; Η γυναίκα του υπογείου που κατέληξε στο χώμα μια μέρα όταν το καθίκι ήπιε δυο νταμιτζάνες παραπάνω; Το κορίτσι στο μετρό, με το μωρό στην αγκαλιά, που του φίλαγε τα δαχτυλάκια και τα έβαζε στο πρόσωπό της μη δουν το πρησμένο της μάτι; Όλες αυτές που άκουγαν «μην τον προκαλείς», «μην αντιμιλάς», «κι αν φύγεις, πού θα πας;» γιατί όσο και να πεις, έφταιγαν κι αυτές, κάτι θα έκαναν για να σηκώσει ο άλλος το χέρι του, σωστά; Αλλιώς γιατί δεν έφευγαν;
Να πήγαιναν πού; Σε πατεράδες που θα ντρόπιαζαν; Στις αδερφές τους που τις αποκαλούσαν ξεφτιλισμένες, και πουτάνες; Στους γείτονες που έβλεπαν τους μώλωπες και γύριζαν από την άλλη;
Συνέντευξη:
– Αγαπητή Λίνα Βαρότση, αρχικά, θα θέλαμε να μας πεις μερικά πράγματα για εσένα, ώστε να σε γνωρίσουμε.
– Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη. Από το 2003 έως το 2020 έζησα στην Αγγλία, όπου εργάστηκα στην κινηματογραφική βιομηχανία και την Ανώτατη Εκπαίδευση. Κατέχω πτυχίο Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ, μεταπτυχιακό στην παραγωγή και σκηνοθεσία κινηματογράφου, και διδακτορικό στη Δημιουργική Γραφή. Η μονογραφία μου, που αφορά τη δημιουργία του μυθοπλαστικού χαρακτήρα, Conceptualisation and Exposition: a Theory of Character Construction, κυκλοφορεί διεθνώς από τον εκδοτικό οίκο Routledge, New York. Η δουλειά μου έχει παρουσιαστεί σε ακαδημαϊκά συνέδρια δημιουργικής γραφής, συμπεριλαμβανομένου και του Great Writing: The International Creative Writing Conference, που παίρνει μέρος κάθε χρόνο σε πανεπιστημιακές δομές στο Λονδίνο. Τον Ιούνιο του 2020, επαναπατρίστηκα με τον σύζυγο και την κόρη μου στη Θεσσαλονίκη, όπου και ζούμε μέχρι σήμερα.
– Μπορείς να μας παρουσιάσεις με λίγα λόγια το έργο σου;
– Το Σήκω από πάνω μου είναι το πρώτο μου μυθιστόρημα και κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο. Πρόκειται για ένα οδοιπορικό ενηλικίωσης που πραγματεύεται τις στενωπούς στις οικογενειακές σχέσεις, την έμφυλη βία και τον τρόπο που συχνά μας προετοιμάζει η κοινωνία να γίνουμε αυτοεκπληρούμενες προφητείες. Η ηρωίδα μου είναι η Νίνα, που μεγαλώνει στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης φέροντας το παρατσούκλι «διάολος». Η Νίνα νιώθει το μαύρο πρόβατο της εξαμελούς οικογένειάς της και έχει με τον δίδυμο αδερφό της, τον Χρίστο, μια σχέση συνεξάρτησης. Όταν, σε ένα γύρισμα της μοίρας, η οικογένεια μετακομίσει στη Νέα Υόρκη, τον τόπο καταγωγής του πατέρα, η Νίνα θα γαντζωθεί ελπιδοφόρα στο καινούργιο αναζητώντας νέες περιπέτειες. Σύντομα, όμως, μια τραγωδία θα χτυπήσει την οικογένεια και η Νίνα θα σπάσει τους δεσμούς που ήδη κρέμονται από μια κλωστή. Απεγνωσμένη να ξεριζώσει κάθε πόνο απώλειας από την καρδιά της, θα γνωρίσει έναν άντρα που θα της δώσει την αποδοχή, την προσοχή και τη στοργή που τόσο λαχταρά. Αφήνοντας τον εαυτό της πίσω, θα του παραδοθεί άνευ όρων για να βρεθεί παγιδευμένη σε μια σχέση πάσης μορφής κακοποίησης, πίσω από τα τείχη που μόνη της έχτιζε τόσο καιρό. Μόνη πια, θα πρέπει να ψάξει μέσα της τον τρόπο διαφυγής, για να διεκδικήσει μια καλύτερη ζωή με τη δύναμη της (αυτό-)συγχώρεσης.
– Πότε σε βρήκε η έμπνευση για πρώτη φορά και ποτέ συνηθίζει να σε επισκέπτεται;
– Πάντα έγραφα, από τότε που με θυμάμαι. Από τη στιγμή που συνειδητοποίησα πόσοι κόσμοι υπήρχαν μέσα μου και μαζί την απίστευτη δύναμη των λέξεων. Η πρώτη μου απόπειρα στη συγγραφή έγινε όταν ήμουν δεκάξι χρονών, αφού διάβασα την Αιγυπτία του Ζιλμπέρ Σινουέ. Ήταν οι ζωντανοί χαρακτήρες, οι εξαιρετικοί διάλογοι και η πλούσια πλοκή που δεν επισκιαζόταν από το έντονο ιστορικό υπόβαθρο που τράβηξαν τον διακόπτη μέσα μου. Έκτοτε, έγραφα και σταματούσα και ξανάγραφα ανάμεσα σε σπουδές, εργασία και οικογενειακές υποχρεώσεις. Το Σήκω από πάνω μου το έγραψα τρεις φορές, ήταν η δουλειά με την οποία ενηλικιώθηκα ως συγγραφέας, μέσα από ατελείωτη εξάσκηση, μελέτη, ανάγνωση και νηφάλια αυτοκριτική. Συνήθως γράφω το βράδυ, όταν το υπόλοιπο σπίτι και η πόλη κοιμούνται, γιατί μέσα από τις σκιές και τον σαματά των σιωπών, εκτυλίσσονται μπροστά μου οι πιο συγκλονιστικές ιστορίες.
– Ποιο είναι το μότο σου ή γενικότερα το αγαπημένο σου απόσπασμα απ’ όσα έχεις γράψει;
– Θα μπορούσα να παραθέσω πολλά κομμάτια από το βιβλίο, αλλά θα επιλέξω δύο, τα οποία τα λέει η θεία Λένια – ένας χαρακτήρας με φειδωλή αλλά καθοριστική παρουσία:
«Το χτες θα γίνει σήμερα, το σήμερα θα γίνει αύριο, η γη θα έχει γυρίσει και δε θα είσαι πια στο ίδιο μέρος. Θα είναι πίσω σου όλα.» Η ρήση αυτή με έχει τροφοδοτήσει με καύσιμα στις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής μου, πριν και αφού βρήκε τη θέση της στο μυθιστόρημα, και σίγουρα είναι μότο μου.
«Διάολέ μου εσύ, στην κόλαση να βρεθείς, θα τον βρεις τον δρόμο σου.» Από μικρή την άκουγε τη φράση αυτή η Νίνα, κι όταν ήρθε η στιγμή, ήταν το κλειδί στην απόδρασή της, αυτό που την κινητοποίησε να παλέψει για μια καλύτερη ζωή.
– Τι σημαίνει η συγγραφή για εσένα;
– Η συγγραφή για μένα είναι ανάγκη. Ο μυθοπλαστικός χαρακτήρας με συνεπαίρνει και στους δικούς μου δίνω απόλυτη ελευθερία. Τους παρατηρώ, τους παρακολουθώ και μου αφηγούνται αβίαστα τις διαδρομές τους. Το να μπορώ να περιπλανιέμαι στους φανταστικούς κόσμους μου και μαζί στον κόσμο των λέξεων αποτελεί πυλώνα του είναι μου, και δεν θα ήμουν ο ίδιος άνθρωπος δίχως αυτό.
– Ποια είναι τα μελλοντικά συγγραφικά σου σχέδια;
– Έχω αμέτρητα πρότζεκτ να περιμένουν και έχω ξεκινήσει ήδη το επόμενο μυθιστόρημά μου. Μου αρέσει να διηγούμαι ιστορίες γυναικών που δεν εμπίπτουν στο κοινωνικό προσδοκώμενο – τη γυναίκα αντιήρωα που ανέκαθεν προσπαθούσε να αυτοπροσδιοριστεί μέσα στις ευνουχιστικές κοινωνικές επιταγές.
– Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σου συγγραφείς και ποιητές τους οποίους θα πρότεινες και σ’ εμάς να διαβάσουμε;
– Αγαπώ πολλούς και διαφορετικούς συγγραφείς και φυσικά θα τους πρότεινα όλους, γιατί η συγγραφή είναι μοίρασμα μεταξύ των ανθρώπων. Ενδεικτικά θα αναφέρω: Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Φερνάντα Μελτσόρ, Άλις Χόφμαν, Τζόις Κάρολ Όουτς, Ιωάννα Καρυστιάνη, Κάρλος Ρουίθ-Θαφόν, Ζιλμπέρ Σινουέ, Τζούλιαν Μπαρνς, Ζυράννα Ζατέλη, Βλάντιμιρ Νάμποκοφ, Σάρα Γουότερς, και δεν έχω αναφέρει καν τους κλασικούς.
– Πώς βλέπεις το τοπίο του βιβλίου στις μέρες μας;
– Ο κόσμος εξελίσσεται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, και ο μόνος δρόμος είναι μπροστά. Τα ψηφιακά μέσα έχουν ανακαθορίσει, σχεδόν, το τοπίο, και επειδή θεωρώ εαυτόν προσαρμοστικό, συμβαδίζω και συμπορεύομαι. Πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν αξιόλογοι συγγραφείς και πάντα θα υπάρχει περιθώριο βελτίωσης για όλους μας. Η συγγραφή και η ανάγνωση είναι ανθρωποκεντρικές πράξεις, και όσο ο κόσμος επιλέγει να διαβάζει, η μοναδική αυτή σχέση μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη παραμένει αδιάρρηκτη!
* Πρώτη δημοσίευση της κριτικής στο blog των εκδόσεων Γλαύκα.
* Πρώτη δημοσίευση της συνέντευξης στη σελίδα GTpoetry & prose στο Facebook.
